روزه

روزه، خودداری موقت از خوردن و آشامیدن و برخی کارهای دیگر، به نشانۀ زهد و ریاضت، یا پیروی از دستورات دینی. 
روزه از اعمال عبادی و اخلاقی بسیار مشهور و معمول است و در تاریخ ادیان الٰهی، آیینهای شبه‌دینی و مکاتب صوفیانه، پیشینۀ کهنی دارد (نک‍ : زرین‌کوب، ارزش ... ، 17). روزه‌داری نزد مانویان (بویس، II/ 12؛ مزداپور، 54)، یهودیان و مسیحیان (سفر تثنیه، 9: 9؛ هاکس، 427- 428؛ موسوی، 31-33)، نوعی عبادت، و در نحله‌های عرفانی، روشی برای ریاضت و تزکیۀ نفس تلقی می‌شده است. در ایران پیش از اسلام، برپایۀ تعالیم مزدیسنا ــ که به شدت با ریاضت‌کشی و التزام گرسنگی مخالف بود (وندیداد، 3: 33، 4: 48- 49؛ صد در ... ، 58) ــ اثری از روزه‌داری به چشم نمی‌خورد؛ اما پس از ورود و گسترش دین اسلام، روزه که در شریعت آن از واجبات است، فراتر از یک عمل عبادی صرف به شمار می‌رود، و به مقوله‌ای فرهنگی تبدیل شده است. 
براساس تعالیم اسلامی، روزه، صوم یا صیام، از فروع دین، و به استناد آیات قرآن کریم، از عبادات واجب (بقره/ 2/ 184) بوده، و عبارت است از خودداری فرد مکلفِ سالم، از خوردن، نوشیدن، کام‌جویی جنسی و برخی کارهای دیگر، از سپیده‌دم تا شامگاه، به تفصیلی که در کتابهای شیعه و سنی آمده (نک‍ : ابن‌ماجه، 1/ 525 بب‍‌ )، و برای آن اسرار و بواطنی نیز ذکر شده است (برای نمونه، نک‍ : غزالی، 1/ 230- 239؛ فیض، 2/ 121 بب‍‌ ). روزۀ ماه رمضان که شناخته‌شده‌ترین نوع این عبادت است، حدود یک سال و نیم پس از هجرت، بر مسلمانان واجب شد (یعقوبی، 1/ 401؛ ابن‌اثیر، 2/ 115). 
در شرع اسلام، افزون بر روزۀ ماه رمضان، از روزۀ واجب دیگری هم سخن رفته است که کفارۀ گناهانی چون شکستن عهد و سوگند است (مائده/ 5/ 89؛ مجادله/ 58/ 4). همچنین مؤمنان در غیر موارد وجوب و ایام دیگر سال، برای تزکیۀ نفس، تقرب به حق و از باب استحباب و گاه برای ادای نذر، به روزه‌داری می‌پردازند (ابن‌ماجه، 1/ 559).