آشوکا
آشوکا \āšokā\ (در سنسکـریت: اَشُکـه؛ د 238 ق‌م ؟)، آخرین امپراتور مهم از دودمان ماوریای هندوستان که حمایت جدی او از دین بودایی در دوران فرمانرواییاش (ح 265- 238 ق‌م؛ یا به گفته‌ای 273-232 ق‌م) موجب گسترش هرچه‌بیشتر این دین در سرتاسر هندوستان شد.
آشوکا پس‌از فتح پیروزمندانه، اما خونبار سرزمین کَلینْگه، کشورگشایی به روش نظامی را کنار گذاشت و سیاست دیگری را به نام کشورگشایی به شیوۀ دهرمَ (مبانی زندگی راستین) در پیش گرفت. او برای تبلیغ گستردۀ آموزه‌ها و کارهایش، افزون‌بر اعلانهای شفاهی، دستور داد آنها را بر سنگها و ستونها حک کنند. این سنگ‌نوشته‌ها (برای نمونه سرستونی به شکلِ شیر، که در سارناته پیدا، و بعدها نشان ملی هندوستان شد)، امکان آگاهی از زندگی و کارهای او را فراهم آورده‌اند.
بنابر گزارش خود آشوکا، او سرزمین کلینگه (ایالت اُریسۀ کنونی) را در هشتمین سال فرمانرواییاش فتح کرده بود. بدبختیهایی، که در اثر جنگ بر سر مردم مغلوب آمد، آن‌چنان او را آزرده کرد که از سیاست فتوحات جنگی دست کشید. در همین زمان بود که آشوکا با دین بودایی آشنا شد و آن را پذیرفت. او تصمیم گرفت براساس دهرمَ زندگی کند، به تبلیغ آن بپردازد و خود را وقف خدمت به زیردستان خود و همۀ افراد بشر نماید.
آشوکا آن‌گونه که خود بارها اعلام کرده است، دهرمَ را عمل به فضایل اجتماعی ـ اخلاقیِ صداقت، راستـی، مهربانی، گذشت، نیک‌خواهی، خشونت‌نکردن، ملاحظۀ حال همگان، گناه اندک و اعمال نیک بسیار، اسراف‌نکردن، آزمندنبودن و آسیب‌نرساندن به جانوران می‌دانست. او سخنی از اعتقادات، مناسک خاص دینی یا باورهای فلسفی به میان نیاورده است. آشوکا دربارۀ دین بودایی تنها با هم‌کیشان خود سخن گفت و سیاست احترام به دیگر دینها را در پیش گرفت. او پیروان دینهای دیگر را نیز به رعایت احترام عقاید دیگران، ستایش نیکیهای آنان و پرهیز از انتقادهای تند به دیدگاههایشان تشویق می‌کرد.
آشوکا هم خود به سفرهای دوره‌ای می‌رفت تا اصول دهرمَ را میان روستاییان تبلیغ کند و رنجهای آنان را تسکین دهد، و هم به کارگزاران حکومتی‌اش دستورداده بود چنین کنند؛ به گفتۀ خود او، تنها افتخاری که می‌جست، هدایت مردم به راه دهرمَ بود. آشوکا موفقیت خود را بیشتر نتیجۀ گفت‌وگو با مردم و قانع‌کردن آنان می‌دانست تا صدور فرمان و دستور.
از میان خدمات عمومی او، می‌توان به ساخت بیمارستانهایی برای مردم و نیز برای جانوران، فراهم‌کردن دارو، کاشت درخت و بیشه‌زار در کنار راهها، کندن چاه، و ساخت آب‌انبار و استراحتگاه اشاره کرد. با مرگ آشوکا، امپراتوری ماوریا نیز از هم پاشید و کارهای او ناتمام ماند.
ماندگارترین خدمات آشوکا، به دین بودایی بوده است؛ به دستور او شماری اِسْتوپه (ه م) و صومعه ساخته، و ستونهایی نیز برپا شد که برداشتهای او از اصول اعتقادی بودایی روی آنها حک شده بود. در اثر حمایتهای آشوکا، دین بودایی، که تا آن زمان فرقه‌ای کوچک و محلی بود، در سرتاسر هندوستان، و در پی آن، در خارج از مرزهای آن کشور گسترش یافت.
مآخذ
Americana, 2006; Columbia, 6th edition; Encarta, 2008; Grand Larousse, 1970.