ارتوین
اَرْتْوین [artvīn]، استانی در شمال شرقی ترکیه و جنوب شرقی دریای سیاه که مرکز آن نیز شهر ارتوین است. استان ارتوین در °40 و ´35 تا °41 و ´32 عرض شمالی و °41 و ´7 تا °42 و ´26 طول شرقی واقع است.
در روزگاران کهن، این منطقه کُلخیدا و به زبان یونانی کُلخیس نامیده می‌شده که با نام قوم کلخ یا کولخ مرتبط بوده است. مساحت استـان 436‘ 7 کمـ 2 است. شهر ساختاری پلکانی دارد که نواحی میانی آن در ارتفاع 300-400 متری قرار گرفته است. در دامنۀ کوهستان به نسبت افزایش ارتفاع، زیتون، انجیر، انار، سیب و گلابی به دست می‌آید. از نکات جالب آنکه هنگام باز شدن شکوفه‌ها در باغهای پایین شهر، محله‌های بالای شهر هنوز پوشیده از برف است.
ارتوین منطقه‌ای باستانی است. از حفاریهای اطراف شهر آثاری به دست آمده که قدمت آنها به هزارۀ دوم ق‌م می‌رسد. در سدۀ 4م، مسیحیت در این منطقه رواج یافت و کلیساهایی در آن ساخته شد. ارتوین در زمان سلطان سلیمان قانونی به تصرف عثمانیها درآمد. در سدۀ 13ق/19م از سوی نیروهای روسیه تصرف شد، اما پس از سقوط دولت تزاری در 18 نوامبر 1917 پیمان متارکه‌ای در ارزنجان به امضا رسید که طبق آن سپاهیان روسیه ارتوین را تخلیه کردند. در 1300ش/1921م شهرستان ارتوین تأسیس، و شهر ارتوین مرکز این شهرستان شد. در 1924م با تغییراتی که در قوانین اداری کشور ترکیه پدید آمد، ارتوین به استان تبدیل شد و شهر ارتوین نیز با همین نام، مرکز این استان نوبنیاد گردید. ارتوین فاقد مراکز مهم صنعتی است و تنها مؤسسۀ صنعتی آن کارخانۀ تهیه الیاف است. استان ارتوین با جمهوری گرجستان دارای مرز مشترک است.
جمع (برآورد 2006م): 471‘178 تن.*
مآخذ
بلاذری، احمد، فتوح البلدان، لیدن، 1865م؛ پاسدرماجیان، هراند، تاریخ ارمنستان، ترجمۀ محمد قاضی، تهران، 1366ش؛ شاو، استنفرد ج. و ازل کورال شاو، تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیۀ جدید، ترجمۀ محمود رمضان‌زاده، مشهد، 1370ش؛ طبری، تاریخ؛ نیز: