استرالیا
اُسترالیا \ ost[o]rāliyā\ ، کوچک‌ترین قاره، و یکی از بزرگ‌‌ترین کشورهای جهان. استرالیا در نیمکرۀ جنوبی، بین اقیانوس هند و اقیانوس آرام واقع شده است. مساحت قارۀ (جزیرۀ) استرالیا 500،614،7 کم2، و مساحت کل کشور استرالیا 300،682،7 کم2 است. این قارۀ جزیره‌ای را هم قدیمی‌ترین قاره، و هم آخرین سرزمین نامیده‌‌اند. این دو توصیف احتمالاً بار شاعرانه دارند و هیچ‌یک دقیق نیستند.
هزاران سال پیش از آنکه آبِل تاسمان و جِیمز کوک، کاشفان اروپایی، با کشتی به جنوب اقیانوس آرام برسند، بومیان استرالیا از آسیا و از طریق مجمع‌الجزایر مالایا به استرالیا و جزیرۀ تاسمانی رفتند و در آنجا پراکنده شدند. آنان به‌صورت مردمی غیرساکن، ابتدایی و پراکنده باقی ماندند. هنگامی که ناخدا آرثِر فیلیپ از نیروی دریایی سلطنتی انگلستان با ناوگان خود، که با نام «نخستین ناوگان» شناخته می‌شود، در 1788م/ 1202ق در خلیج باتِنی لنگر انداخت ــ رویدادی که سرآغاز تولد استرالیای امـروزی شد ــ شـاید بـر روی هم بیش از 000،300 بـومـی در استرالیا نبود و هیچ ساختمان ساختۀ بشر، به‌جز کلبه‌هایی از شاخ و برگ درختان، در سراسر قاره یافت نمی‌شد.
نمایان‌ترین ویژگی این تودۀ خشکی 8 میلیون کیلومتر مربعی، جدا افتادگی آن، کمیِ پستی و بلندی، و خشکی بیشتر بخشهایش است. جدا افتادگی استرالیا از دیگر قاره‌ها علت اصلی غریب بودن گیاهان و جانوران آن است. کمیِ پستی و بلندی آن پیامد فرسایش شدید و طولانی به‌واسطۀ باد، باران و گرمای خورشید است که در خلال دوره‌های بزرگ زمین‌شناختی و هنگامی که این تودۀ قاره‌ای بسیار از سطح دریا بلندتر بود، صورت پذیرفته است.
جغرافیای طبیعی
ساختار و ریخت‌شناسی زمین
برداشت نادرست دربارۀ قدمت استرالیا تا حدی به‌واسطۀ تأکید بر پستی و بلندی نسبتاً ناچیز، مقاومت نسبی و منتفی بودن حرکات اخیر قابل‌توجه پوستۀ زمین در این قاره، و کم‌توجهی به سن سنگها ست. نیروهای کوه‌زایی که از لحاظ زمین‌شناختی جوان به شمار می‌روند، مانند نیروهایی که سبب پیدایش کوههای هیمالیا در آسیا، آلپ در اروپا، راکی در آمریکای شمالی، و آند در آمریکای جنوبی شدند، در استرالیا وجود نداشته است.
استرالیا به قاره‌های اوراسیا و آفریقا شباهت دارد و با تودۀ خشکی آمریکای شمالی بسیار متفاوت است. این قاره به‌طور نمایانی نامتقارن است، همراه با کمربندی از سنگهای چین‌خورده که صرفاً در کرانۀ خاوری آن کشیده شده است و به‌سوی باختر، بیش از عرض قاره را فرا نمی‌گیرد.
استرالیا نیز، مانند دیگر توده‌های قاره‌ای، از سه نوع واحد ساختاری تشکیل شده است: در باختر، سپر استرالیای باختری (کراتون باختری) قرار دارد که واحدی نسبتاً پایدار و مقاوم است و عمدتاً از سنگهایی قدیمی تشکیل شده است که دست‌کم در یک میلیارد سال گذشته، دچار هیچ‌گونه چین خوردگی نشده‌اند؛ در خاور، یک کمربند کوهستانی چین‌خوردۀ قدیمی قرار دارد که بسیار فرسایش یافته، اما بار دیگر بالا آمده است؛ بین این دو قسمت، منطقۀ سکومانندی قرار دارد که دشتهای مرکزی در آن قرار دارند. در این منطقه سنگهای چین‌خورده یا کریستالین در زیر پوشش نازکی از رسوبهای مسطح یا دگرگون‌شده واقع شده‌اند. هر یک از این سه واحد، پیچیدگی خاص خود را دارند. برای نمونه، سپر استرالیای باختری علاوه بر رخنمونهای وسیع سنگهای کریستالین در ناحیۀ هستۀ مرکزی، دارای واحدهایی از لایه‌های رسوبی است که در حوضه‌ها و دره‌های عمیق دریایی موجود در این واحدِ ساختاری برجای نهاده شده‌اند. سکوی مرکزی از چندین حوضۀ آبگیر تشکیل شده است. مرتفعات خاوری هم بلوکهای رورانده و هم واحدهای فرورفته را شامل می‌شود که در گسترۀ آنها سنگهای نفوذیِ (باتولیتِ) گرانیت که در طول 50 میلیون سال پیش تشکیل شده‌اند، و نیز سنگهای حاصل از جریان مواد آتش‌فشانی در طول دوران سنوزوئیک به طور گسترده و نمایان یافت می‌شوند.
شکل ظاهری قارۀ استرالیا، برخلاف قاره‌های آمریکای جنوبی و آفریقا و نیز شبه‌قارۀ هند، مثلث‌گونه نیست که رأس آن رو به جنوب باشد، هرچند شکل و شیوۀ قرارگیری جزیرۀ تاسمانی تا اندازه‌ای به این شکل مثلثی نزدیک است. اگر کف حوزۀ دریایی کم‌عمق پیرامونی‌ای که سکوی قاره‌ای می‌نامند را به منزلۀ مرز خارجی تاسمانی بپذیریم، این جزیره بخشی از قارۀ استرالیا به‌شمار خواهد آمد. وسعت سکوی قاره‌ای و شیب آن که قاره را از اعماق اقیانوس جدا می‌سازد، در جنوب و جنوب خاوری به‌نسبت زیاد، اما در شمال باختری، از خلیج اِکسماوث تا دریای تیمور، کـه فاصلۀ کف شیب از ساحل بیـش از 470 کم است، به‌مراتب بیشتر می‌شود و خطی که نشان‌دهندۀ اعماق بیش از 200 متر است، بیش از 400 کم با ساحل فاصله دارد. سکوی قاره‌ای به سوی شمال استرالیا تا جزیرۀ گینۀ نو امتداد می‌یابد. این سکو در طول کرانۀ خاوری، جایی که سد آبسنگی بزرگ، لبۀ فلات را مشخص می‌کند، کم‌عرض می‌شود و درۀ دریایی ژرفی به عمق 900متر، سد آبسنگی بزرگ را از جلگۀ کوینزلند که تا حد زیادی در زیر آب قرار دارد، جدا می‌سازد. در اینجا تنها چند جزیرۀ کوچک و رأس چند آبسنگ به سطح دریا می‌رسند. در سواحل بریزبِن و سیدنی، سکوی قاره‌ای حـدود 48کم پهنا دارد و شیب سکو به‌تندی به کف دریای تاسمان منتهی می‌شود.