اسماعیلی
اسماعیلی \ esmāˀili\ ، ابوبکر احمد بن ابراهیم بن اسماعیل جرجانی (277-371ق/ 890-981م)، محدث و فقیه شافعی. اسماعیلی ظاهراً در جرجان زاده شده است. چنان‌که او خود گفته، در 283ق، در حالی که کودکی بیش نبوده، همراه پدرش به مجلس حدیث حسین بن حفص جرجانی حاضر شده است (اسماعیلی، 2/ 625-626؛ سهمی، 190).
اسماعیلی گذشته از فقه و حدیث، در تفسیر و نیز غریب القرآن، غریب الحدیث (ابن‌حجر، 1/ 359، 3/ 300) و نقد رجال تبحر داشت و نظراتش دربارۀ نقد رجال در المعجم وی منعکس شده است (نک : منصور، 240- 258). او در فقه بر مذهب شافعی بود و در کتب طبقات شافعیان، از فقیهان آن مذهب شمرده می‌شد (نک : عبادی، 86؛ ابواسحاق، 124؛ سبکی، 3/ 73؛ اسنوی، 50). بازمانده‌های رسالة فی العقیدة و همچنین برخی منقولات دیگر از اسماعیلی، از اعتقاد او به نظام فکری اصحاب حدیث حکایت دارد (نک : ابن‌تیمیه، 392؛ ذهبی، 295؛ منصور، 187-194). با این همه، ابن‌عساکر (ص 192-195) و سبکی (4/ 92-93) او را از اشعریان پنداشته‌اند.
المعجم، که اسماعیلی در آن از 410 شیخ خود احادیثی یاد کرده، در دو جلد به چاپ رسیده است (نک : اسماعیلی، جم ) و نیز یک اثر خطی در کتابخانۀ ظاهریۀ سوریه، از جمله آثار اوست (نک : GAS, 202).
مآخذ
ابن‌تیمیه، احمد، «شرح حدیث النزول»، ضمن مجموع فتاوی، ریاض، 1412ق/ 1991م، ج 5 ؛ ابن‌حجر عسقلانی، احمد، فتح الباری، مطبعه البهیة، بولاق، 1301ق؛ ابن‌عساکر، علی، تبیین کذب المفتری...، دمشق، 1347ق؛ ابواسحاق شیرازی، ابراهیم، طبقات الفقهاء، به‌کوشش خلیل میس، دارالقلم، بیروت، بی‌تا؛ اسماعیلی، احمد بن ابراهیم، المعجم، به‌کوشش زیاد محمد منصور، مدینه، 1410ق/ 1990م؛ اسنوی، عبدالرحیم بن حسن، طبقات الشافعیة، به‌کوشش عبدالله جبوری، بغداد، 1390ق/ 1980م، ج 1؛ ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، به‌کوشش شعیب ارنؤوط و صالح سمر، بیروت، 1405-1409ق/ 1985- 1988م، ج 16؛ سبکی، عبدالوهاب بن علی، طبقات الشافعیة الکبرى، به‌کوشش عبدالفتاح محمد حلو و محمود محمد طناحی، قاهره، 1383ق/ 1964م؛ سهمی، حمزه بن یوسف، تاریخ جرجان، دائرةالمعارف العثمانیة، حیدرآباد دکن، 1387ق/ 1967م؛ عبادی، محمد بن احمد، طبقات الفقهاء الشافعیة، به‌کوشش یوستا ویتستام، لیدن،1964م؛ منصور، زیاد محمد، مقدمه بر المعجم (نک : هم ، اسماعیلی)؛ نیز: