اسمولنسک
اِسمولِنسک \ [e]smolensk\ ، یا اِسمالِنسک، استان و شهری در غرب روسیه.
استان اسمولنسک
این استان در مرز کشور بلاروس (روسیۀ سفید) واقع است و در حدود 950‘48 کم2 وسعت دارد. بیشتر این استان در بخش عُلیای حوضۀ رود دنیِپر قرار دارد. یخرفتهای ناحیۀ مرتفع اسمولنسک ـ مسکو، که به ارتفاع 320 متر، از شرق تا غرب استان امتداد دارند، حوضه‌های رود‌های دنیپر، ولگا و دوینایِ غربی را از هم جدا می‌کنند. حمل و نقل آسان میان این حوضه‌ها سبب شده است که این ناحیه از گذشته‌های دور، از راههای اصلی ارتباطی منطقه به‌شمار آید.
جنگلهای شمال و شمال‌غربی استان متراکم، اما در بخشهای جنوبی، پراکنده است. پوشش گیاهی جنگلهای مختلط این استان برای کشاورزی پاک‌سازی شده است و امروزه کمتر از یک‌پنجم سطح استان را دربر می‌گیرد. اما در دره‌ها و گودالهای واقع در میان تلهای یخرفتی، نواحی باتلاقی بسیاری، شامل تورب‌زار‌ها و ماندابهای پر‌علف، وجود دارد. خاک استان اسمولنسک بیشتر رسی و شنی است و حاصلخیزی اندکی دارد؛ با این وجود، کشاورزی مهم‌ترین فعالیت اقتصادی ساکنان این استان است، به‌ویژه کشت کتان، سیب‌زمینی و نیز تولید لبنیات. صنایع چوب‌بری، فراوری مواد غذایی و تولید پارچه‌های کتانی از دیر‌باز در این استان رواج داشته، و خدمات مهندسی در شهر‌های بزرگ‌تر آن متمرکز است.
استان اسمولنسک 800‘49 کم2 مساحت دارد و مرکز آن شهر اسمولنسک است.
جمع (برآورد 1991م): ح 000‘166‘1 تن.
شهر اسمولنسک
مرکز استان اسمولنسک و شهری صنعتی و بازرگانی که در دو سوی رود دنیِپر، در 418 کیلو‌متری غرب مسکو واقع است. اسمولنسک یکی از تاریخی‌ترین شهر‌های روسیه به‌شمار می‌آید و پیشینۀ آن به سدۀ 9م باز می‌گردد. اما به‌سبب ویرانیهای ناشی از جنگ، به‌ویژه جنگ جهانی دوم، شمار کمی از کلیساهای کهن و دیگر ساختمانهای آن برجای مانده است.
نخستین‌بار در 836م از اسمولنسک نامی به میان آمد؛ در آن زمان، اسمولنسک دژ مهمی بود که بر حمل و نقل بین رود‌های دنیپر و دوینای غربی نظارت می‌کرد و جادۀ میان منطقۀ مسکو و اروپای غربی را زیر کنترل داشت.
اسمولنسک همچنین کنار مسیر مستقیم بازرگانی میان دریای بالتیک در شمال، و کیِف و امپراتوری بیزانس در جنوب قرار داشت. از این‌رو، در نتیجۀ موقعیت و فعالیت بازرگانی میان شمال و جنوب، اسمولنسک به مرکز بازرگانی مهمی در سده‌های 9 و 10م تبدیل، و در همان حال، دارای تاریخی پر‌آشوب و سر‌شار از حادثه شد. در پی تجزیۀ دولت قدرتمند کیِف در سدۀ 12م، این شهر مهم‌ترین شهر در شاهزاده‌نشین (امیرنشین) مستقلِ اسمولنسک شد.
شهر اسمولنسک که در جریان هجوم مغولها در 1237-1240م چپاول شده بود، بعداً به لیتوانی واگذار شد. برای بیش از 4 سده، لیتوانی، لهستان و روسیه برای تصرف این شهر با یکد‌یگر سخت در کشمکش بودند. مسکو در 1340م اسمولنسک را تصرف کرد؛ اما در 1408م لیتوانی این شهر را پس گرفت. روسها دیگر بار در 1514م اسمولنسک را تصرف کردند. این شهر در 1611م به دست لهستانیها افتاد و سر‌انجام در 1654م به تصرف روسها در‌آمد. این شهر بنابر پیمانی در 1667م رسماً به روسیه واگذار شد.
موقعیت اسمولنسک در مسیر اصلی مسکو به ورشو و اروپای غربی سبب شد که این شهر روی آرامش به خود نبیند. در جریان حملۀ ناپلئون به روسیه در 1812م، یکی از در‌گیریهای مهم در اسمولنسک روی داد که در نتیجۀ آن، این شهر به آتش کشیده شد. ناپلئون به‌هنگام عقب‌نشینی، بیهوده کوشید که سپاهیانش را در اسمولنسک گرد‌هم آورد و آنان را سامان دهد.
یکی از شدید‌ترین نبرد‌های جنگ جهانی دوم نیز از ژوئیه تا سپتامبر 1941 در اسمولنسک و پیرامون آن رخ داد. در این نبرد، از پیشروی نیروهای آلمانی به سوی مسکو پیش از آغاز زمستان جلو‌گیری شد. نبرد بزرگ دیگری که در سپتامبر 1943 رخ داد، نیروهای آلمانی را وادار به ترک شهر کرد. اسمولنسک پس از جنگ، با خیابانهای پهن، پارکهای بزرگ، و خانه‌ها و کارخانههای نوساز، باز‌سازی شد. امروزه چندین کلیسای قدیمیِ باز‌مانده در اسمولنسک باز‌سازی شده است که کلیساهای قدیس پطرس و قدیس پولس، مربوط به سدۀ 12م، و کلیسای جامع عروج مریم عذرا (سدۀ 17 تا 18م) از آن جمله‌اند. بخشهایی از دیوار قدیمی شهر نیز برجای مانده است.
در دورۀ اتحاد جماهیر شوروی صنایع شهر اسمولنسک دگر‌گون شد. صنایع این شهر دربر گیرندۀ خدمات مهندسی، تولید پارچه‌های کتانی و ماشین‌آلات راه‌سازی، و دیگر صنایع سبک می‌شود. یکی از بزرگ‌ترین کارخانههای فراوری کتان در روسیه در اسمولنسک قرار دارد. در این شهر مؤسسه‌های آموزش پزشکی، دام‌پزشکی، تربیت معلم و تربیت بدنی نیز وجود دارد.
جمع (2002م): 500‘325 تن.