اقبال
اقبال \eqbāl\، نام ناحیه‌ای کوچک و کهن در حوزۀ پیرامونی شهر قزوین که در گذشته، به داشتن اراضی حاصلخیز و کاریزهای متعدد، معروف بود (کیهان، 2 / 369-370؛ گلریز، 1 / 919)، و امروزه قسمت اعظم محدودۀ آن به دو دهستان در بخش مرکزی شهرستان قزوین تفکیک شده است:
الف ـ دهستان اقبال شرقی
محدوده‌ای روستایی در شرق و شمال شرقی حوزۀ شهری قزوین (سرشماری ... ، نقشۀ شهرستان قزوین) که کوههای میلدار، بالادره، مرز آسیاب و شیخ محمود از مرتفعات، و چای‌تای، شفیع‌آباد و هفت‌چشمه از رودخانه‌های محلی آن به شمار می‌روند ( فرهنگ ... ، 26 / 20، 36، 61، 209، جم ).
دهستان اقبال شرقی شامل 14 آبادیِ دارای سکنه است که اغلب موقعیتی دشتی دارند. مرکز دهستان آبادی کورانه (تورانه) با 575‘1 تن (465 خانوار) جمعیت است و دیگر آبادیهای مهم آن عبارت‌اند از: رزجرد (021‘2 تن)، رشتقون (736‘1 تن)، آشنستان (193‘1 تن) و شینقر (137‘2 تن) («درگاه ... »، بش (. فعالیت اصلی اهالی کشاورزی، دامداری و کارگری است. آب مورد نیاز آبادیها از رودخانه (سد)، کاریز و چاه عمیق تأمین می‌شود. اهالی شیعی‌مذهب‌اند و به زبان فارسی و ترکی سخن می‌گویند ( فرهنگ، همانجاها). معدن سنگ سفید در نزدیکی آبادی امامزاده اباذر، و معدن گل سفید در مجاورت آبادی عبدل‌آباد قرار دارد (همان، 26 / 62، 408). برخی بناهای کهن در محدودۀ این دهستان وجود دارد؛ ازجمله قلعۀ سنگرود در شمال آبادی رزجرد (رزگرد) (ورجاوند، 142) و امامزاده اباذر، از مکانهای زیارتی و مورد احترام مردم قزوین ( فرهنگ، 26 / 62؛ گلریز، 1 / 670-672). همچنین چند واحد صنعتیِ تولید موکت، موزائیک و فراورده‌های گوشتی و نیز کارگاههای کوچک متعدد در محدودۀ این دهستان قرار دارد ( فرهنگ، 26 / 20، 283، 391، 408، 492، 608).
ب ـ دهستان اقبال غربی: محدوده‌ای روستایی در غرب و شمال غربی حوزۀ شهری قزوین (سرشماری، نقشۀ شهرستان قزوین) که کوههای میان‌لنگه، واشه‌گیر و قراولخانه از مرتفعات آن، و لات، وه‌شده (بنیه) و دلی‌چای از رودخانه‌های محلی آن به شمار می روند ( فرهنگ، 26 / 34، 49، 54، 59، جم ).
این دهستان شامل یک شهر و 41 آبادیِ دارای سکنه است که اغلب کوهستانی‌اند. مرکز این دهستان، نظام‌آباد با 975‘ 3 تن (069‘1 خانوار) جمعیت است و دیگر آبادیهای مهم آن عبارت‌اند از: شهر محمود‌آباد نمونه (796‘21 تن)، خرمن‌سوخته (931‘1 تن)، شید اصفهان (207‘ 3 تن)، فارسیان (285‘ 3 تن) و الولک (672 تن)، («درگاه»، بش ). فعالیت اصلی اهالی کشاورزی، دامداری، کارگری و قالی‌بافی است و آب مورد نیاز آنها از رودخانه، چشمه، کاریز و چاه تأمین می‌شود. اهالی شیعی‌مذهب‌اند و به زبانهای فارسی و ترکی سخن می‌گویند ( فرهنگ، همانجاها). در محدودۀ این دهستان آثاری کهن، ازجمله تپه‌ها و گورستانهای قدیمی، ایوان و بقایای قلعه‌ای در ارتفاعات پیرامونی آبادی نیاق، دو سد سید علی خان و سپهسالار، و برج قدیمی (میل باراجین) در آبادی باراجین وجود دارند (ورجاوند، 152-153، 274، 280، 282؛ نیز نک : گلریز، 1 / 919-920)؛ همچنین، امامزاده ضامن (در آبادی‌ای به همین نام)، امامزاده اسماعیل (در آبادی باراجین)، امامزاده شاه‌محمد (در آبادی چاریس) و مقبرۀ سلطان قیس (در آبادی الولک) در محدودۀ این دهستان قرار دارند ( فرهنگ، 26 / 60، 64، 84، 186).
مآخذ
«درگاه ملی آمار»، آمار (مل )؛ سرشماری عمومی نفوس و مسکن (1375 ش)، نتایج تفصیلی، استان تهران، شهرستان قزوین، مرکز آمار ایران، تهران، 1376 ش؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور (قزوین)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، 1378 ش؛ کیهان، مسعود، جغرافیای مفصل ایران، تهران، 1311 ش؛ گلریز، محمدعلی، مینودر یا باب‌الجنة قزوین، قزوین، 1368 ش؛ ورجاوند، پرویز، سرزمین قزوین، تهران، 1349 ش؛ نیز: