بریلی
بَریلی، شهر و ناحیه‌ای در ایالت اوتارپرادش (ه م) در شمال هندوستان. این شهر به وسیلۀ دو شاهزاده هندی، باس دِئو و بَرل دئو پی‌افكنده شده است (« فرهنگ...»، VII / 4,13؛ I / 1042, EI²).
شهر بریلی مركز اداری ناحیه‌ای به همین نام است كه در◦28 و′22 عرض شمالی و◦79 و′24 طول شرقی در كنار رودخانه رامْگَنْگا و در تقاطع راههای جاده‌ای و راه‌آهن واقع است. ناحیۀ بریلی 118 ‘4 كم‍ـ2 وسعت دارد. در 1368ش / 1989م شهر بریلی 558 هزار نفر جمعیت داشت كه بخش بزرگی از آنان را مسلمانان تشكیل می‌دادند («اطلس...»، 132؛ بریتانیكا، I / 814؛ «فرهنگ»، VII / 12؛ موكرجی،.(220, 230
آگاهی درستی از تاریخ پیش از اسلام ناحیۀ بریلی در دست نیست، اما آثار به دست آمده در این ناحیۀ نشان از قدمت آن دارد. منطقه‌ای كه بریلی نیز در آن واقع است، در 590ق / 1194م به تصرف مسلمانان درآمد و نخستین سنگ بنای شهر در 944ق / 1537م نهاده شد. نخستین بار در آیین اكبری از بریلی به عنوان یكی از محال سركار بدائون یاد شده است. این شهر تا دورۀ شاهجهان (حك 1037- 1068ق / 1628- 1658م) اهمیت چندانی نداشت، اما پس از كاهش اهمیت بدائون، به عنوان مركز ناحیه انتخاب شد و گسترش یافت. در 1067ق / 1657م شهری جدید در كنار شهر قدیم ساخته شد. پس از مرگ اورنگ زیب (1118ق / 1706م) به سبب ضعف حكومت مركزی شورشهایی در بریلی رخ داد و سرانجام روهیله‌ها در آنجا به قدرت رسیدند. در 1188ق / 1774م نوابان اَوَدْه با یاری انگلیسیها، بریلی را تصرف كردند و در 1216ق / 1801م، این ناحیه به حكومت استعماری انگلیس واگذار گردید ( بریتانیكا، همانجا؛ ابوالفضل، 1 / 369، 521؛ «فرهنگ»، .(VII / 3-4,13
بریلی از مراكز مهم شورش سال 1273ق / 1857م برضد نیروهای استعماری انگلیس درهند بود و محمد بخت خان یكی از رهبران شورشیان بریلی به ریاست حكومت موقت انتخاب شد (اسپیر، 206؛ بال،.(I / 175-178
مآخذ
ابوالفضل علامی، آیین اكبری، به كوشش بلوخمان، كلكته، 1872م؛ نیز:
An Atlas of India, Delhi, 1990; Ball, Ch., The History of the Indian Mutiny, New Delhi, 1981; Britannica, 1978; EI² ; The Imperial Gazetteer of India, New Delhi, 1981; Mukerji, A. B, «The Muslim Population of Uttar Pradesh, India: a Spatial Interpretation» , Islamic Culture, Hyderabad, 1973, vol. XLVII, no.1; Spear, P., Twilight of the Mughuls, New Delhi, 1969.
مجید سمیعی