بنها

بَنْها، شهری در جنوب دلتای نیل و مركز استان قلیوبیه در مصر. این شهر در °30 و ´47 عرض شمالی و °31 و ´18 طول شرقی و در شمال قاهره در كرانۀ خاوری رود دمیاط، از شاخه‌های رود نیل واقع است («فرهنگ ...»؛ انکـارتا). 
بنها از مراكز كشاورزی مصر به شمار می‌رود و زمینهای حاصل‌خیز آن را در برگرفته است. این كشتزارها توسط كانالهایی از سد دلتای نیل، آبیاری می‌شوند. مهم‌ترین فرآورده‌های كشاورزی این شهر پنبه و گندم است. در گذشته باغهای گل سرخ بنها كه از آن عطر تهیه می‌شد، معروف بوده است. امروزه این شهر از مراكز صنایع الكترونیك مصر به شمار می‌رود. بنها بر سر راههای ارتباطی مصر قرار دارد و قاهره را به مناطق شمالی مصر مرتبط می‌سازد (همانجا). جمعیت این شهر در 1383ش / 2004م، 200`174 تن برآورد شده است («فرهنگ»). 
نام بنها برگرفته از واژۀ قبطی «پَنَهو» است (2EI). در منابع دورۀ اسلامی از این شهر با نامهای بِنها (یاقوت، 1 / 748)، بَنا (بلاذری، 304؛ یعقوبی، تاریخ، 1 / 189)، بنة العسل (ادریسی، 1 / 333) و بنها العسل (مقدسی، 54، 194؛ ابن مماتی، 110؛ مسبحی، 176؛ ابن ایاس، 5 / 115، 325) نیز یاد شده است. 

پیشینـۀ تاریخی

از گذشتۀ این شهر در دوران پیش از اسلام آگاهیهای چندانی در دست نیست، اما آثار به دست آمده توسط كشاورزان، به هنگام شخم‌زدن، نشان از قدمت این شهر دارد. بنها در ناحیۀ باستانی اتریب (ه‍ م) واقع است كه پیشنیۀ آن به 1500ق م می رسد (نک‍ : انکـارتا). در دورۀ استیلای دولت بیزانس بر مصر این سرزمین به دو بخش علیا و سفلا تقسیم می‌شده است وبنها در بخش سفلا واقع بوده است (مونس، 323). 
در طول تاریخ، این شهر اهمیت چندانی نداشته، و آنچه باعث شهرت آن شده، مرغوبیت عسل آن بوده است. بنابر روایات اسلامی، مقوقس ــ حاكم قبطی مصر به روزگار رسول اكرم (ص) ــ در پاسخ نامۀ آن حضرت، مقداری از عسل این شهر را به همراه هدایایی برای ایشان فرستاده است (ابن‌فقیه، 123؛ ابن‌منظور، ذیل بنه؛ ابوعبید، 1 / 508؛ سیوطی، 1 / 14). در دورۀ فتوحات اعراب در مصر، پس از فتح فسطاط توسط عمروعاص، بنها (بنا) نیز توسط عمیر بن وهب گشوده شد (نک‍ : بلاذری، همانجا). 
در منابع جغرافیانویسان مسلمان از بنها به‌عنوان شهری پرنعمت كه دارای درختان میوۀ فراوان بوده، یاد شده است (ادریسی، همانجا). یعقوبی در سدۀ 3ق / 9م از بنها به عنوان یكی از روستاهای اتریب نام برده است («البلدان»، 337) و یاقوت نیز در سدۀ 7ق / 13م بنها را از روستاهای آباد كرانۀ نیل یاد كرده است (همانجا). در سدۀ 9ق / 15م قلقشندی بنها را از «اعمال الشرقیه» شمرده است (3 / 436). در دورۀ استیلای فرانسویان بر مصر، بنها مركز ایالت (اقلیم) قلیوب، یكی از ایالات (اقالیم) شانزده گانۀ مصر تعیین شد (مونس، همانجا). 
از آثار تاریخی این شهر پلی است كه در 737ق به دستور ملك ناصر ابن محمد قلاوون میان شیبین القصر و بنها احداث شده است (مقریزی، 2 / 270) كه البته آنچه را مقریزی پل نامیده، گویا سدی بوده است كه برای اصلاح شبكۀ آبیاری زمینهای شیبین، ناحیۀ مرصفا و دیگر مناطق كه آب نیل به هنگام طغیان بدانجا نمی‌رسید، ساخته شده بود (نک‍ : ابن‌تغری‌بردی، 9 / 191، حاشیۀ 3).

مآخذ

ابن ایاس، محمد، بدائع الزهور، به كوشش محمد مصطفی، قاهره، 1984م؛ ابن تغری بردی، النجوم؛ ابن فقیه، احمد، البلدان، به كوشش یوسف هادی، بیروت، 1991م؛ ابن مماتی، اسعد، قوانین الدواوین، به كوشش عزیز سوریال عطیه، قاهره، 1411ق / 1991م؛ ابن منظور، لسان؛ ابوعبید بكری، عبدالله، المسالك و الممالك، به كوشش وان لون و ا. فره، تونس، 1992م؛ ادریسی، محمد، نزهة المشتاق، قاهره، 1970م؛ بلاذری، احمد، فتوح البلدان، به كوشش عبدالله انیس طباع و عمر انیس طباع، بیروت، 1987م؛ سیوطی، حسن المحاضرة، به كوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، 1967م؛ قلقشندی، احمد، صبح الاعشی، به كوشش محمدحسین شمس‌الدین، بیروت، دارالفكر؛ مسبحی، محمد، اخبار مصر فی سنتین (414-415)، به كوشش و. چ. میلورد، قاهره، 1980م؛ مقدسی، محمد، احسن التقاسیم، به كوشش دخویه، لیدن، 1906م؛ مقریزی، احمد، الخطط، قاهره، 1924م؛ مونس، حسین، اطلس تاریخ الاسلام، قاهره، 1987م؛ یاقوت، بلدان؛ یعقوبی، احمد، «البلدان»، همراه الاعلاق النفیسـۀ ابن رسته، به كوشش دخویه، لیدن، 1891م؛ همو، تاریخ، بیروت، 1960م؛ نیز:

EI²; Encarta Reference Library, 2003; The World Gazetteer, www.world gazetteer.com / d / d egqy.htm.

بهزاد لاهوتی

1.   2.