بنین
بِنین، كشوری در ساحل خلیج گینه، در غرب افریقا كه سابقاً داهومی نام داشت. بنین 622‘112 كمـ 2 مساحت دارد و جمعیت آن حدود 700‘938‘6 تن (1383ش / 2004م) است. این كشور میان °6 و´5 تا °12 و ´5 عرض شمالی و °1 تا °4 طول شرقی واقع است («فرهنگ ...»؛ شاملویی، 335-337). بنین از شمال به كشورهای نیجر و بوركینافاسو، از جنوب به خلیج گینه در اقیانوس اطلس، از شرق به نیجریه و از غرب به توگو محدود است (نک : نقشه).
بنین به 12 استان تقسیم می‌شود: آلیبُری، آتاكُرا، آتلانتیك، بُرگو، كُلینس، كوفو، دُنگا، لیتُرال، مونو، اوامه، پلاتو و زو («فرهنگ »). از مهم‌ترین شهرهای بنین مالانویل، كاندی، جوگو، ساوه، آبُمی‌و بُبه را می‌توان نام برد. بنادر مهم آن اوایداه، كُتُنو و پورتونوو (ه م) نام دارد كه شهر اخیر پایتخت كشور است (شاملویی، 337).
بنین كشوری جلگه‌ای و فاقد بلندیهای مهم است (همو، 336). این كشور به صورت عمودی كشیده شده، و فاصلۀ جنوبی‌ترین نقطه تا شمالی‌ترین نقطۀ آن 670 كمـ ، و پهنای آن میان 120 تا 200 كمـ متغیر است (كوك، 292؛ انکـارتا). این ویژگی سبب شده است تا سیمای طبیعی این كشور از جنوب به شمال متفاوت باشد. آب و هوای نواحی جنوبی، استوایی، و هرچه به سمت شمال پیش برویم گرم‌تر و خشك‌تر می‌شود (همانجا). از لحاظ آب و هوایی بنین را می‌توان به 5 بخش تقسیم كرد: 1. منطقۀ ساحلی كه پست و هموار است؛ 2. منطقۀ «بار» كه فلاتی مردابی در آن واقع است؛ 3. دشتهایی كه تا رشته كوههای آتاكرا، در مركز بنین گسترده شده است؛ 4. رشته كوههای آتاكرا كه رودخانه‌هایی كه به خلیج گینه در جنوب می‌ریزد، و شاخه‌های رودخانۀ نیجر در شمال، از آن سرچشمه می‌گیرد؛ 5. دشتهای شرقی بُرگو و كاندی. به سبب كافی نبودن میزان بارندگی، به استثنای نواحی ساحلی این كشور كه پوشیده از جنگلهای انبوه استوایی است، دیگر نواحی این كشور را علفزارهای استوایی و درختان پراكنده (ساوان) پوشانده است (كوك، 292-293؛ انکـارتا).
مهم‌ترین رودخانه‌های بنین اوامه و كوفو است كه نواحی جنوبی آنجا را مشروب می‌سازند. رودخانه‌های سوتا، مكرو و آلیبری كه از شاخه‌های رود نیجر به شمار می‌آیند، بخشهای شمالی بنین را آبیاری می‌كنند (همانجا).
اقتصاد این كشور بر پایۀ كشاورزی استوار است. 64٪ نیروی كار این كشوردر بخش كشاورزی، ماهی‌گیری و جنگلداری به كارمشغولند. عمده‌ترین محصولات كشاورزی بنین را قهوه، كاكائو، بادام زمینی، پنبه و تنباكو تشكیل می‌دهد (پیك،244؛ انکـارتا).از دیگر منابع اقتصادی بنین بخش معدن است كه مهم‌ترین فرآورده‌های آن سنگ آهن، سنگ آهك، كروم، فسفات و مرمر است (فُردم، 153؛ انکـارتا). نفت خام از دیگر محصولات معدنی بنین به شمار می‌رود كه در سواحل این كشور در نزدیكی بندر كتنو استخراج می‌شود. هرچند كه گفته می‌شود ذخایر این معادن رو به اتمام است، اما در حال حاضر نفت خام در كنار پنبه، كاكائو و روغن خرما مهم‌ترین صادرات بنین را تشكیل می‌دهند (همانجا). بخش صنعت در بنین رشد چندانی ندارد و مهم‌ترین محصولات صنعتی این كشور سیمان و شكر است. اخیراً نیز كارخانۀ تولید كابل و مجتمع فولادسازی راه‌اندازی شده است (همانجا).
مناطق مختلف بنین به وسیلۀ 787‘6 كمـ جاده به یكدیگر متصل مى شوند. بیشتر راههای اصلى كشور موازی با سواحل از بندر كتنو در جنوب تاپاراكو در مركز این كشور كشیده شده است؛ همچنین خط آهن اصلی بنین با 579 كمـ درازا بنین را به نیجریه و توگو پیوند می‌دهد. جمعیت بنین از 42گروه نژادی تشكیل می‌شود، فون یا داهومیها و آجاها اصلی‌ترین گروه نژادی این كشورند كه سه پنجم جمعیت بنین را تشكیل می‌دهند و بیشتر در نواحی جنوبی به سر می‌برند؛ بریباها و سُمباها روی هم یك ششم جمعیت این كشور را در بر می‌گیرند و بیشتر در نواحی شمالی زندگی می‌كنند؛ و یورباها كه یك دهم جمعیت بنین را تشكیل می‌دهند و در نواحی جنوب شرقی اقامت دارند (همانجا).
زبان رسمی‌و اداری این كشور فرانسه است، اما مردم بیشتر به زبانهای بومی‌گفت وگو می‌كنند. 65٪ مردم دارای باورهای «جان پنداری» و 20٪ مسیحی كه بیشتر مذهب كاتولیك دارند. 13 تا 15٪ جمعیت بنین را نیز مسلمانان تشكیل می‌دهند كه در 1369ش / 1990م حدود 000‘736‘1 تن از جمعیت بنین را شامل می‌شده است. مسلمانان بنین بیشتر در شمال غرب این كشور زندگی می‌كنند و غالباً از اقوام یوربو، دندی و فولانی هستند و شماری مدارس قرآنی در شمال بنین وجود دارد (همانجا؛ «اسلام ...»، 34).
دین اسلام در جنوب بنین بیشتر در میان جان گراهای یوربا و بازرگانان هوسا به صورت صلح آمیز رواج یافته است. در این ناحیه مسلمانان بیشتر در میان اقوام ناگوتها و گاونها ــ به‌ویژه در شهرهای پورتونوو و كتنو ــ به سر می‌برند (كوك، 299؛ «اسلام»، همانجا). دو مؤسسۀ بزرگ تعلیمات متوسطه در پورتونوو برای آموزش اسلامی دایر است و دانشجویان علوم دینی برای ادامۀ تحصیل به مصر، كویت و عربستان می‌روند. با آنكه محاكم حقوقی اسلامی در این كشور وجود ندارد، اما در دادگاههای مدنی سنن اسلامی در حضور قضات مسلمان رعایت می‌شود (كوك، 301).
پیشینۀ تاریخی
آثار مكتوبی از تاریخ بنین در دست نیست و تاریخ این كشور به صورت شفاهی سینه به سینه نقل شده، و با افسانه‌ها درآمیخته است، اما در میان این افسانه‌ها حقایقی یافت می‌شود كه به وسیلۀ آنها تا حدودی تاریخ این سرزمین را می‌توان بازسازی كرد. بنابر این افسانه‌ها اقوام بی‌نی از مصر به سودان آمدند و پس از اقامتی كوتاه در ایل ایفه در غرب بنین، به این سرزمین سرازیر شدند و با مردمانی كه از پیش در این ناحیه سكنا داشتند، برخورد كردند و نخستین پادشاهی بنین را در 287ق / 900م بنیاد نهادند. فرمانروایان این دورۀ تاریخی عموماً با عنوان اُجیسو شناخته می‌شدند. بنابر همین روایات شفاهی 31 اجیسو به پادشاهی بنین رسیدند كه از میان آنها نام چند تن در یادها مانده است (دیویدسن، «گذشته ...»، 96, 99).
با ورود اروپاییان به بنین در سدۀ 9ق / 15م تاریخ این سرزمین از پردۀ ابهام بیرون آمد. گزارشهای نخستین اروپاییانی كه از بنین دیدار كرده‌اند، حكایت از آشنایی مردم آنجا با اسب و سواركاری دارد. باتوجه به عدم به كارگیری اسب در میان دیگر مردمان افریقای سیاه، این گزارشها تأییدی است بر آنچه در تاریخ شفاهی مردم بنین، دربارۀ مهاجرتشان از مصر و سودان به این منطقه، بازتاب یافته است (اُلیور، 107-108). بنابراین گزارشها در آن هنگام پادشاهی بنین از ایلات و مناطق مختلفی تشكیل می‌شد (دیویدسن، همان،241). پادشاه مقتدر بنین می‌توانست در مدت چند روز تا 80 هزار جنگجو بسیج كند (ركلو،XII / 500 ).
در 889ق / 1484م نخستین نمایندۀ رسمی دولت پرتغال به نام آفنسو داویرو به همراه هدایایی به دربار پادشاه بنین رفت. در 910ق / 1504م بار دیگر او به بنین بازگشت و پادشاه آنجا را به مسیحیت دعوت كرد. سفرای پس از وی نیز اجازۀ تبلیغ مسیحیت و بنای كلیسایی را در این سرزمین به دست آوردند (كُرنوَن، II / 280؛ انكارتا).آنگاه بازرگانان پرتغالی كه به تجارت عاج، پارچه و ادویه می‌پرداختند، به بنین روی آوردند (دیویدسن، همان،100 ). آنان در برابر منسوجات و اسلحه، از بنین ادویه، عاج، پوست پلنگ و برده وارد می‌كردند. در 926ق / 1520م به سبب شیوع بیماریهای گوناگون، پرتغالیها این منطقه را موقتاً ترك كردند (كرنون، همانجا).
در سدۀ 11ق / 17م دولت پادشاهی داهومی‌شكل گرفت كه به تدریج قلمرو آن گسترش یافت (نک : دیویدسن، همان، 234). در پادشاهی داهومی پادشاه اختیارات بی حد و حصر داشت و مالك جان و مال اتباعش بود. از ویژگیهای این پادشاهی، وجود ارتشی از زنان بود كه آنها را از سرپرستی كودكانشان محروم می‌كردند تا تنها محبت پادشاه در دل این دسته از زنان باقی بماند (ركلو، XII / 472-473).
پادشاهی داهومی در سدۀ 13ق / 19م به اوج شكوفایی خود رسید و روابط خود با كشورهای اروپایی را گسترش داد. در 1273ق / 1857م پادشاهی داهومی‌موافقت نامه‌ای تجاری با فرانسه منعقد كرد و اجازه داد تا میسیونرهای مسیحی در آن كشور به تبلیغ بپردازند (كرنون، II / 305). براساس دو معاهدۀ سالهای 1285 و 1295ق / 1868 و 1878م كه میان فرانسه و بریتانیا منعقد شد، شهر كتنو در جنوب بنین امروزی به فرانسه واگذار شد ( انكارتا). در 1310ق / 1892م فرانسویان پادشاهی داهومی را به تصرف خود درآوردند (كرنون، II / 306) و در 1893م پادشاهی داهومی رسماً مستعمرۀ فرانسه اعلام گردید (گَریگیو،26 ).
پس از جنگ جهانی اول با رشد ملت‌گرایی در میان كشورهای استعمارزدۀ افریقا، اعتراضاتی برضد سیاستهای استعماری فرانسه در داهومی صورت گرفت (نک : همو، 27). در 1314ش / 1935م اعتراضات استقلال‌طلبانۀ مردم داهومی گسترش یافت (نک : دیویدسن، «تاریخ ...»، 188). در 1945م در پی تشكیل «اتحاد فرانسه » مردم داهومی برای انتخاب نمایندگان مجلس مؤسسان به تكاپو افتادند و اولین حزب سیاسی این كشور با نام «اتحاد ترقی داهومی» شكل گرفت و اتحادیه‌های كارگری گسترش یافت (گریگیو، 28). مبارزات مردم داهومی برضد استعمار فرانسه در 1339ش / 1960م به بار نشست و این كشور با نام داهومی استقلال خود را از فرانسه باز یافت. داهومی در همین سال به عضویت سازمان ملل متحد و سازمان وحدت افریقا و سازمان كشورهای غیرمتعهد درآمد و در 1974م رسماً خط مشی ساختار جامعۀ سوسیالیستی، مبتنی‌بر ماركسیسم را برگزید و در 1354ش / 1975م نام آن به «جمهوری خلق بنین» تغییر یافت (دخانیاتی، 332؛ محجوب، 90).
مآخذ
دخانیاتی، علی، تاریخ افریقا، تهران، 1358ش؛ شاملویی، حبیب الله، جغرافیای كامل جهان، تهران، 1367ش؛ كوك، ژ.م .، مسلمانان افریقا، ترجمۀ اسدالله علوی، مشهد، 1373ش؛ محجوب، محمود و فرامرز یاوری، گیتاشناسی كشورها، تهران، 1366ش؛ نیز:
Cornevin, R., Histoire de l'Afrique, Paris, 1979; Davidson, B., Africa in Modern History, London, 1981; id, The African Past, London, 1964; Encarta Reference Library, 2003; Fordham, P., The Geography of African Affairs, London, 1974; Garigue, P., «Forces in Modern West Africa», Twentieth-Century Africa, ed. P. J-M. McEwan, London, 1967; Islam and Islamic Groups, ed. F. Shaikh, London, 1992; Oliver, R. and J. D. Fage, A Short History of Africa, London, 1973; Pick, H., «Dahomy», Africa, ed. C. Legum, London, 1971; Reclus, E., Nouvelle géographie universelle, Paris, 1887; The World Gazetteer, www.world-gazetteer. com / r / r_bj.htm.
پرویز امین