تلنگانه
تِلَنْگانه، ناحیـه‌ای در ایالت آندهرا پـرادش هند. ایـن ناحیه با 800‘114 کمـ 2 مساحت، بزرگ‌ترین ناحیۀ اداری ایالت آندهرا پرادش به شمار می‌رود. تلنگانه در فلات دکن واقع شده، و از سمت غرب به رشته کوههای گات و از شرق به خلیج بنگال محدود است (ویکی پدیا، «آندهرا پرادش»، «تلنگانه»). دو رودخانۀ گودآری در شمال و کریشنا در جنوب، از غرب به شرق در این ناحیه جریان دارند (همانجا).
تلنگانه شامل مناطق شمال و شمال شرقی آندهرا پرادش، از جمله شهرستانهای ورنگال، عادل‌آباد، خمامه، ماهابوبنگار، نالگوندا، رنگاردی، کریم نگر، نظام‌آباد، مدک، و حیدرآباد ــ مرکز این ایـالت ــ است (همـانجـا؛ بریتانیکا). مـردم تلنگانـه بـه زبان تلگو سخن می‌گویند، اما زبانهای هندی و اردو نیز در آنجا رواج دارد (همانجاها). تلنگانه از نظر اقتصادی توسعۀ چندانی نیافته است و از مناطق فقیر ایالت آندهرا پرادش به شمار می‌رود (تلنگانه، «تاریخ»).
نام تلنگانه برگرفته از «تری لینگامز» است که اشاره به 3 زبان یا لهجۀ آبول ایوا دارد. این منطقه در دورۀ باستان به سبب وجود 3 معبد مهم در آن از اشتهار برخوردار بوده است (EI2؛ «فرهنگ...»، XXIII/ 275-276). از تلنگانه در مهابهاراتا (از منظومه‌های حماسی هند باستان) به عنوان پادشاهی تلینگا یاد شده است. بر اساس روایت مهابهاراتا، مردم این پادشاهی قبیله‌ای شناخته‌شده از تلاونا بودند که در ناحیۀ تلنگانه سکنا داشتند و در نبرد بزرگ پنداوا در منظومۀ مهابهاراتا از آن یاد شده است ( ویکی پدیا، «تلنگانه»).
ناحیۀ تلنگانه از سدۀ 3ق‌م تا سدۀ 3م در قلمرو سلسلۀ ساتاواهانا (اندرابودایی) بود (بریتانیکا؛ تلنگانه، «تاریخ»). از تلنگانه در منابع تاریخی رویدادهای مربوط به دورۀ خلجیان و تغلقیان و بهمنیان که بر نواحی شرقی دکن نیز چیرگی داشتند، یاد شده است (طباطبا، 5-10؛ «فرهنگ»، VII/ 367, XXII/ 275-281؛ کرمی، 13؛ نیز نک : EI2).
در دورۀ حکومت سلطان محمود بهمنی (887-924ق)، سلطانقلی (بنیان‌گذار سلسلۀ قطب شاهیان) به امارت تلنگانه رسید و لقب قطب‌الملک یافت. او تا 918ق/ 1512م در این سمت باقی ماند و در آن سال رایت شاهی برافراشته و اعلام استقلال کرد؛ اما از آنجا که ارادتی به سلطان محمود بهمنی داشت، تا 924ق که او زنده بود، هر ماه مبلغی به عنوان هدیه به دربار او می‌فرستاد. پس از مرگ سلطان محمود، سلطانقلی قلعه‌های مجـاور منطـقـۀ خـود را ــ کـه شمـار آنهـا را 60 تـا 70 قلعـه برشمرده‌اند ــ تسخیر کرد و قلمرو خود را در شرق تا کرانه‌های غربی خلیج بنگال گسترش داد؛ چون سلطانقلی شیعه‌مذهب و از مریدان مشایخ صفوی بود، به پیروی از شاه اسماعیل صفوی مذهب شیعه را در قلمرو خود مذهب رسمی اعلام نمود و دستور داد در خطبه‌های نماز جمعه نام ائمۀ اثنا عشری قرائت شود. همچنین در خطبه‌ها نام شاه اسماعیل صفوی را مقدم بر نام خود قرار داد (میرعالم، 9-13؛ فرشته، 2/ 167-168؛ کرمی، 46).
پس از سقوط سلسلۀ قطب‌شاهی (1098ق/ 1687م)،آصف‌جاهیان بر این منطقه حکمرانی کردند (صاعدی شیرازی، 319؛ تلنگانه، همانجا؛ ویکی پدیا، «تلنگانه»). در سدۀ 11ق/ 17م، ناحیۀ تلنگانه بـه تابعیت گورکانیان هنـد درآمد ( تلنگانه، همـانجا). در اوایل سدۀ 12ق/ 18م، با تجزیۀ امپراتوری گورکانیان، سلسلۀ مسلمان آصف‌جاهیان نظام حیدرآباد را تأسیس کردند. این نظام بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین نواب‌نشینهای هند را تشکیل می‌داد که تا بخشهایی از مدرس را نیز دربر می‌گرفت (ویکی پدیا، همانجا؛ EI2).
در 1326ش/ 1947م با استقلال هند از انگلستان، نظام حیدرآباد خواستار استقلال خود از هند شد، اما در 1948م به عنوان ایالتی در قلمرو حکومت هند باقی ماند. در آن روزگار 22 شهرستان تلگوزبان در ناحیۀ دکن وجود داشت که 9 شهرستان آن در منطقۀ تلنگانه واقع بودند. در 1953م تشکّل ایالت آندهرا بر پایۀ وحدت زبانی تحقق یافت و سپس در 1956م منطقۀ تلنگانه که جزو حیدرآباد دکن بود، متحداً ایالت واحدی با عنوان آندهرا پرادش تشکیل دادند (ویکی پدیا، «تلنگانه»، «آندهرا پرادش»).
مآخذ
صاعدی شیرازی، احمد، حدیقة السلاطین قطب شاهی، به کوشش علی‌اصغر بلگرامی، حیدرآباد دکن، 1961م؛ طباطبا، علی، برهان مآثر، دهلی، 1355ق/ 1936م؛ فرشته، محمدقاسم، تاریخ، کانپور، 1301ق؛ کرمی، مجتبى، نگاهی به تاریخ حیدرآباد دکن، تهران، 1373ش؛ میرعالم، حدیقة العالم، حیدرآباد دکن، 1309ق؛ نیز: