امین حیایی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین بازیگران سینمای ایران، بیشتر با نقش‌های کمدی‌‌اش در میان مردم مشهور و محبوب است؛ هرچند در نقش‌های جدی بسیاری درخشیده است و کارنامه هنری پر فراز و فرودی دارد.
امین حیایی متولد 19 خرداد سال 1349 در محله تجریش تهران است. پدر حیایی مهندس مخابرات و مادرش معلم آموزش‌وپرورش بوده‌اند. حیایی که کودکی پرانرژی و به قول خودش «بیش‌فعال» بوده است، به‌زودی با سینما آشنا می‌شود. او برای اولین بار قبل از انقلاب و برای دیدن فیلم «پهلوان مفرد» به سینما آستارا( واقع در تجریش) می‌رود و خیلی زود به سینما علاقه‌مند می‌شود. امین حیایی که در دوران مدرسه علاقه شدیدی به فیلم‌های وسترن داشته است، از همان دوران در مدرسه و محله، با اجرای پانتومیم و نمایش‌های سیاه‌بازی اولین قدم‌ها را برای بازیگری برمی‌دارد.
امین حیایی بعد از گرفتن مدرک دیپلم در رشته ریاضی، به خدمت سربازی می‌رود. او که قبل از این دوره تجربه‌های زیادی در بازیگری آماتور داشت، با ورود به گروه تئاتر نیروی هوایی، بازیگری حرفه‌ای را از دوران سربازی شروع می‌کند و در همان سال‌ها جایزه بهترین نمایش نیروهای مسلح را دریافت می‌کند. حیایی پس از گذران خدمت سربازی در رشته مهندسی نرم‌افزار شروع به تحصیل می‌کند که پس از دو سال آن را رها می‌کند و روی بازیگری متمرکز می‌شود. در آن دوران حیایی به‌شدت متأثر از بازی بازیگران فیلم «هامون» ساخته «داریوش مهرجویی» بوده است و به گفته خودش بیش از ده بار این فیلم را در سینما دیده است.
امین حیایی که در یک تئاتر کودک مورد توجه ثریا قاسمی قرار می‌گیرد، توسط او برای بازی در فیلم «دو همسفر» به کارگردان این فیلم، « اصغر هاشمی » معرفی می‌شود: « ( با خنده ) شریفی‌نیا همه‌جا می‌گوید که او من را به سینما آورده اما من توسط خانم ثریا قاسمی برای بازی در اولین فیلم سینمایی‌ام معرفی شدم.»
حیایی برای بازی در فیلم هاشمی تست می‌دهد و درست سه روز بعد از فوت خواهرش به دلیل بیماری سرطان، با او برای بازی در این فیلم تماس گرفته می‌شود: « خداوند بعد از رنج مرگ خواهرم، دریچه جدیدی به زندگی برایم باز کرد.»
به‌این‌ترتیب اولین تجربه سینمایی امین حیایی در سال 1372 رقم می‌خورد؛ اما به دلیل تأخیر اکران این فیلم، حیایی برای اولین بار با فیلم «دو روی یک سکه» ساخته «محمد متوسلانی» روی پرده سینما دیده می‌شود.
اما آن‌چه که باعث شناخته شدن امین حیایی به‌عنوان استعداد بازیگری می‌شود، بازی او در سه سریال پرطرفدار اوایل دهه 70 است، یعنی «خانه سبز»، «آپارتمان» و «همسران» و از این میان حضور او در سریال «همسران» ساخته اصغر هاشمی بیش از بقیه مورد توجه قرار می‌گیرد و نقطه شروع شهرت و محبوبیت امین حیایی می‌شود. حیایی بعد از چند کار سینمایی و تجربه کاندیدایی برای دریافت سیمرغ بهترین بازیگر نقش مکمل از پانزدهمین دوره جشنواره فیلم فجر برای بازی در فیلم «براده‌های خورشید» ساخته محمدحسین حقیقی، اولین بازی خود را به‌عنوان بازیگر نقش اصلی در سال 1377 و در فیلم «سیب سرخ حوا» به کارگردانی «سعید اسدی» تجربه می‌کند که در آن فیلم ایفاگر نقش مقابل «نیکی کریمی» است و همچنین با «محمود پاک‌نیت» هم‌بازی می‌شود؛ البته قبل از این فیلم، امین حیایی در فیلم «قرمز» - معروف‌ترین اثر «فریدون جیرانی» - حضور می‌یابد و حتی بیست دقیقه ابتدایی فیلم با حضور او فیلم‌برداری می‌شود، اما در میانه کار امین حیایی بازی در این فیلم را به دلیل مشکلات روحی رها می‌کند و «محمدرضا فروتن» به‌جای او این نقش را بازی می‌کند: «نیاز داشتم که با خودم خلوت کنم و تکلیفم را با زندگی روشن کنم. سؤالات زیادی درباره زندگی داشتم. حس می‌کردم این حالت برای آن است که خدا می‌خواهد حالا که اولین نقش اولم را بازی می‌کنم از من بپرسد که او را بیشتر دوست دارم یا کارم را. من هم برای آن‌که به خدا ثابت کنم که او را بیشتر دوست دارم، بازی در آن فیلم را رها کردم.»
امین حیایی در اواخر دهه 70 با «نیلوفر خوش‌خلق» ازدواج می‌کند. بازیگری که در فیلم و سریال‌هایی مثل «روزگار جوانی »، «کلاه پهلوی»، «مونس»، «دایره زنگی» و «قلاده‌های طلا» با امین حیایی همکاری داشته است. ازدواج با نیلوفر خوش‌خلق، ازدواج دوم امین حیایی است. او در 23 سالگی با «مونا بانکی‌پور » - که از بازیگران دهه 70 بوده است - ازدواج می‌کند، حاصل آن ازدواج هم پسری است به نام دارا که متولد سال 1375 است و حیایی بعد از طلاق حضانتش را به مادرش داده است. او درباره سال‌های جوانی‌اش می‌گوید: «من جوان عاشق‌پیشه‌ای بودم، با هر کسی که آشنا می‌شدم می‌خواستم که با او ازدواج کنم و همین باعث شد که ازدواج اولم به یک سال هم نکشد.»
امین حیایی پس از سریال «همسران»، در سه سریال دیگر از جمله «همسایه‌ها» به کارگردانی محمدحسین لطیفی حضور می‌یابد و پس از آن به مدت 8 سال کاملاً از تلویزیون فاصله می‌گیرد تا روی بازی در سینما متمرکز شود. او در سال‌های بعد به یکی از پرکارترین بازیگران تاریخ سینمای ایران تبدیل می‌شود و در سال 1381 با داشتن شش فیلم روی پرده، از این حیث رکورددار می‌شود. مهم‌ترین انتقاداتی هم که منتقدان به کارنامه بازیگری او وارد می‌دانند به همین دلیل است که او با وجود استعداد بازیگری قابل ستایشش، در انتخاب‌هایش دقت و حساسیت لازم را نداشته است.
امین حیایی که تا سال 1381 در نقش‌های جدی حضور پیدا کرده بود، برای اولین بار در این سال و با فیلم «عروس خوش‌قدم» ساخته «کاظم راست‌گفتار» بازی در یک فیلم کمدی را تجربه می‌کند. تجربه‌ای که سیل پیشنهادهای کمدی را برای او به دنبال داشت تا جایی که امروز امین حیایی به‌عنوان یکی از مطرح‌ترین بازیگران کمدی سینما و تلویزیون ایران شناخته می‌شود. «کما»، «مهمان»، «دایره‌زنگی» و سه‌گانه «اخراجی‌ها» مهم‌ترین فیلم‌های کمدی امین حیایی هستند و در این میان بازی امین حیایی در «اخراجی‌های 1» - که پرمخاطب‌ترین فیلم بعد از انقلاب سینمای ایران شد – بیشتر از بقیه فیلم‌های او موردتوجه مردم قرار گرفت و حتی بسیاری از مردم او را به نام شخصیتش در این فیلم، یعنی« بیژن قالپاق » می‌شناسند.
هرچند حیایی بعد از دهه 80 غالباً در نقش‌های کمدی بازی کرده است اما در همین سال‌ها در نقش‌های جدی زیادی هم خوش درخشیده است. به‌عنوان مثال او در سال 1382 در فیلم «مهمان مامان» ساخته « داریوش مهرجویی » حضور می‌یابد و بالاخره در سال 1386 با بازی در فیلم «شب» به کارگردانی «رسول صدرعاملی»، جایزه سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد را می‌گیرد: «به نظرم خیلی به‌موقع سیمرغ گرفتم، اگر زودتر این جایزه به من می‌رسید، به دلیل کم‌تجربه بودن، روی بازی‌ام در نقش‌های بعدی تأثیر می‌گذاشت.» امین حیایی از بازیگرانی است که منتقدان و اهالی سینما از کم‌لطفی جشنواره‌ها نسبت به او بسیار گله کرده‌اند و بعد از اولین سیمرغش، شش سال طول می‌کشد تا حیایی دوباره موردتوجه جشنواره‌ها قرار بگیرد که این بار او برای بازی در فیلم «خانوم» به کارگردانی تینا پاکروان» به روی سن می‌رود و جایزه مرد سال سینمای ایران را از جشنواره حافظ دریافت می‌کند.
امین حیایی در سال 1388 پس از سال‌ها دوری، با بازی کوتاهش در سریال «شمس‌العماره» به تلویزیون برمی‌گردد و در سال بعد به پیشنهاد محمدرضا شریفی‌نیا بازی در پروژه بزرگ سریال «کلاه پهلوی» را قبول می‌کند و پس از آن سریال‌های دیگری را در تلویزیون و بخش نمایش خانگی بازی می‌کند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به «قلب یخی»، «ساخت ایران» و « خوب، بد، زشت » اشاره کرد.
دهه 90 برای امین حیایی با بازی در فیلم « قلاده‌های طلا » ساخته « ابوالقاسم طالبی »، جنجالی آغاز می‌شود. « قلاده‌های طلا » فیلمی بود که به حوادث سیاسی سال 88 می‌پرداخت و امین حیایی در آن نقش یک مأمور اطلاعاتی را بازی می‌کرد. حیایی معتقد است که بعد از بازی در این نقش از جانب سینمای ایران - که عواملش غالباً طرفدار حزب اصلاح‌طلب هستند – بایکوت شده است: «به نظرم قلاده‌های طلاکار قابل دفاعی است. این فیلم تجربه‌های زیادی برای من داشت و تحقیقات کامل کارگردانش درباره حوادث آن سال‌ها توجه من را جلب کرد. این فیلم از گروه خاصی دفاع نمی‌کند و ملی‌گراست؛ اما متأسفانه خیلی‌ها ندیده نظر می‌دهند.»
امین حیایی که با فروش 10 میلیاردی فیلم‌هایش در سال 90، پول‌سازترین بازیگر ایران لقب می‌گیرد، پس از این سال با پیشنهادهای کمی روبه‌رو می‌شود و کمتر مجال بازی کردن پیدا می‌کند؛ تا جایی که در یک برنامه تلویزیونی از بازی در این فیلم اظهار پشیمانی می‌کند. حیایی دوباره در سال 1396 با سه فیلم سینمایی به جمع بازیگران پرکار سینمای ایران بازمی‌گردد.
امین حیایی در سال‌های فعالیتش علاوه بر بازیگری سینما و تلویزیون، در تئاتر و موسیقی هم تجربه‌هایی داشته است ازجمله بازی در تئاتر «غرب واقعی» به کارگردانی «داریوش مهرجویی» در سال 1394 و کارگردانی نمایش پرفورمنس و موزیکال «قحطی نور» در سال 1391.
او همچنین علاقه ویژه‌ای به موسیقی دارد و در اوقات فراغت به نواختن سازهای موردعلاقه‌اش یعنی گیتار و پیانو می‌پردازد. حیایی به‌عنوان خواننده هم تجربیاتی دارد، ازجمله در آلبوم «باران» با گروه «کویر» و همچنین آلبوم خودش که «بوی بهشت» نام دارد.
امین حیایی در این سال‌ها درکنار همسرش و با زندگی در لواسان و دور از هیاهوی شهر، به کافه‌داری هم می‌پردازد.
