احمد بن محمد بن خالد برقى
احمد بن محمد بن خالد برقى (م، ۲۷۴ ق)، از راویان موثق حدیث و علمای بزرگ شیعه در قرن سوم قمری و یکی از اصحاب امام جواد و امام هادی (علیهما السلام) است. وی از محضر راویان بزرگی چون یونس بن عبدالرحمن و حسین بن سعید اهوازى نیز بهره برده است. احمد برقی در فنون مختلف علمی تبحر داشت و دو کتاب المحاسن و طبقات الرجال از آثار مهم اوست.
| نام کامل | احمد بن محمد بن خالد برقى |
| زادروز | ۲۰۰ قمری |
| زادگاه | برق‌رود، قم |
| وفات | ۲۷۴ قمری |
| مدفن | قم |
| اساتید | |
| شاگردان |
على بن ابراهیم قمی، محمد بن حسن صفار، عبدالله بن جعفر حمیرى،... |
| آثار |
المحاسن، طبقات الرجال، اختلاف الحدیث، کتاب البلدان، اخبار الأمم،... |
زندگی‌نامه
ابوجعفر احمد بن محمد بن خالد بن عبدالرحمن بن محمد بن على برقى، حدود سال ۲۰۰ قمری در روستاى «برق‌رود» از توابع شهر قم به دنیا آمد. او اصالتاً از کوفه است. جد بزرگ او محمد بن على از یاران زید بن علی بن الحسین علیهم السلام بود که در برابر حکومت ظلم و ستم بنى امیه قیام کرده و در زندان یوسف بن عمر به شهادت رسید. خالد، پدر بزرگ احمد در حالى که کودکى خردسال بود همراه پدرش عبدالرحمن بن محمد از کوفه آواره شدند و به شهر قم پناه آوردند. شهر قم در آن زمان پناهگاه شیعیان بود و بسیارى از روات بزرگ شیعه در این شهر زندگى مى کردند.
احمد دوران جوانى را در محضر پدر بزرگوارش محمد بن خالد برقى، که خود از شخصیت‌هاى بزرگ شیعه و از مشایخ روایت و شخصیتى مورد اطمینان نزد امام کاظم و امام رضا علیهما السلام بود به کسب علم پرداخت.
احمد بن محمد بن عیسى اشعرى، رئیس شهر قم و از راویان بزرگ شیعه، احمد برقى را از شهر قم بیرون کرد، زیرا او در بین روایات خود روایات مرسله و روایاتى که راویان آن ضعیف بوده اند را نقل مى کرده است. اما او پس از مدتى پشیمان شده و برقى را به شهر بازگردانده و از او معذرت خواهى کرد. بعد از وفات او نیز در تشییع جنازه‌اش با سر و پاى برهنه شرکت کرد تا اهانتى را که به او کرده جبران نماید.
شخصیت علمی
احمد برقی از شخصیت‌هاى برجسته راویان شیعه در قرن سوم هجرى به شمار مى آید و بسیارى از احادیث شیخ صدوق و شیخ کلینى به ایشان برمى گردد.
همانگونه که محدث نورى مى فرماید: «شیخ طوسى و نجاشى احمد برقی را توثیق کرده و او را مورد اطمینان دانسته اند». او از ارزشمندترین راویان شیعه به شمار مى آید و بسیارى از علما و فقهاى بزرگ شیعه که مجموعه هاى روایتى نگاشته اند از او روایت نقل کرده اند.
برقى مطابق با آنچه رجالیون آورده اند از اصحاب امام جواد(ع) و امام هادى(ع) است ولى در منابع موجود حدیثى که بدون واسطه از این دو بزرگوار نقل کرده باشد به چشم نمىخورد. شیخ کلینى در کتاب شریف کافى حدیثى از احمد، بدون واسطه از امام رضا(ع) نقل کرده، ولى این حدیث در اصطلاح اهل رجال مرسل نامیده مى شود؛ یعنى واسطهاى بوده که ذکر نشده است، زیرا چنانچه گذشت، احمد متولد سال ۲۰۰ هجری است و شهادت امام رضا(ع) در ۲۰۳ اتفاق افتاد، پس به طور طبیعى این راوى نمىتواند از آن بزرگوار حدیث شنیده باشد.
اساتید و شاگردان
احمد برقی به غیر از پدر خود، در محضر برخى از روات و علماى بزرگ شیعه به کسب علم و فراگیرى دانش پرداخته است، از جمله:
همچنین شخصیت‌هاى بزرگى در محضر درس وى به کسب علم پرداخته اند که هر کدام ستاره‌اى درخشان در آسمان علم و فقاهت مى باشند، مانند:
- ابراهیم بن هاشم
- على بن ابراهیم قمی
- محمد بن حسن صفار
- محمد بن یحیی عطار قمی
- محمد بن على بن محبوب
- محمد بن حسن بن ولید
- محمد بن احمد بن یحیى
- عبدالله بن جعفر حمیرى
- سهل بن زیاد.
آثار و تألیفات
احمد برقی از ستاره‌شناسان بود و کتابى در علم نجوم تألیف کرده است. نجاشى و شیخ طوسى بر این مطلب گواهى داده اند. همچنین مسعودى مى گوید: از جمله کسانی که در تاریخ، کتاب نوشته اند احمد بن محمد بن خالد برقى است و نام کتابش «تبیان» مى باشد. او استاد دو نحوى معروف احمد بن فارس (صاحب مجمل اللغه) و ابوالفضل علاس بن محمد است که استادان صاحب بن عباد شمرده مى شوند.
نجاشى و دیگر رجال شناسان صد کتاب برای او در ابواب مختلف ذکر کرده اند که تنها برخی از آنها باقیمانده است. برخی از کتابهای او عبارتند از:
- المحاسن، که شامل یکصد باب از ابواب فقه و حکمت و آداب و علل شرعیه و توحید و سایر مراتب اصول و فروع دین مى باشد که فقط بخشى از آن به دست ما رسیده است.
- طبقات الرجال
- اختلاف الحدیث
- کتاب البلدان
- الانساب
- اخبار الأمم
- التراجم و التعاطف
- آداب النفس
- کتاب المکاسب.
پانویس
منابع
- بخش کتابشناسی نرم افزار جامع الاحادیث نور ۳/۵.
- دانشنامه جهان اسلام، مدخل "برقی ابوجعفر احمد بن محمد بن خالد" از محمد جواد شبیری.
- ستارگان حرم، جلد ۱، مقاله "راوی بزرگ قم احمد بن محمد بن خالد برقی" از سید جعفر ربانى.