اسراف

اسراف به تجاوز از حد در هر کاری گفته می شود. دين اسلام بهره‏‌برداری مشروع از نعمت هاي الهی و زيبايی های زندگی را مباح و زياده‌‏روی را حرام و ناروا می‌‏داند.

معنای اسراف

اسراف در لغت به معنای تجاوز از حد است و گرچه استعمال آن در موارد زياده‌‏روي در انفاق مال بيشتر است و گاهي به خروج از اعتدال در مقدار خرج مال و زماني هم به چگونگي بذل مال و مورد آن اطلاق مي‏شود، اما قرآن از این واژه برای بیان گونه های مختلف تجاوزكاري و زياده‏‌روي استفاده نموده است.

فرق اسراف و تبذیر

اسراف به معنای تجاوز نمودن از حد اعتدال و میانه روی است اما تبذیر عبارت از بی جهت مصرف کردن چیزی است که موجب اتلاف آن شود به عبارت دیگر تبذیر ریخت و پاش نمودن را گویند. مثل اینکه یک نفر برای دو نفر مهمان غذای ده نفر را آماده کند.

اسراف از نظر قرآن

در قرآن كريم واژه «اسراف‏» و مشتقات آن مكرر به كار رفته است ولي در بيست و سه مورد لفظ «اسراف‏» استعمال شده كه در هر مورد، مفهومي ويژه دارد. در غالب موارد، مقصود از اسراف جنبه‏‌هاي اخلاقي، عقيدتي و تجاوز از حدود الهي است، و تنها در چهار مورد جنبه مالي را شامل مي‏شود.

برخی از آیاتی که در آنها از تعبیر اسراف استفاده شده است:

الف)« فَلَا يُسْرِفْ فِي الْقَتْلِ»؛ اما در قتل اسراف نكنيد.

این آیه ردی است بر رسم جاهلی که به ازای کشته شدن یک نفر جمعی از قبیله قاتل را می کشتند.

ب) «قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ»؛ بگو اي بندگان من كه بر خود اسراف و ستم كرده‏‌ايد از رحمت‏ خداوند نوميد نشويد كه خدا همه گناهان را مي‏آمرزد.

در این آیه هرگونه گناه و تجاوز از حد و مرز و حريم انساني اسراف بر نفس شمرده مي‏شود.

ج)«وَمَا كَانَ قَوْلَهُمْ إِلَّا أَنْ قَالُوا رَبَّنَا اغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَإِسْرَافَنَا فِي أَمْرِنَا وَثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَانْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْكَافِرِينَ‏»؛ گفتار آنها فقط اين بود كه پروردگارا گناهان ما را ببخش و از تندروي هاي ما در كارها چشم بپوش، قدم هاي ما را ثابت‏ بدار، و ما را بر جمعيت كافران پيروز بگردان.

این آیه بیانگر دعای مجاهدان جنگ احد است که در جریان جنگ از اطاعت امر پيامبر(ص) عدول کردند.

د) «وَلَقَدْ جَاءَتْهُمْ رُسُلُنَا بِالْبَيِّنَاتِ ثُمَّ إِنَّ كَثِيرًا مِنْهُمْ بَعْدَ ذَٰلِكَ فِي الْأَرْضِ لَمُسْرِفُونَ‏»؛ و رسولان، با دلايل روشن به سوي بني‏اسرائيل آمدند، اما بسياري از آنها بر روي زمين تعدي و اسراف كردند.

ه) «وَإِنَّ فِرْعَوْنَ لَعَالٍ فِي الْأَرْضِ وَإِنَّهُ لَمِنَ الْمُسْرِفِينَ».؛ و به راستي فرعون برتري‏جويي (و طغيان) در زمين روا داشت و او از اسراف‏كاران بود.

و)«يَا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ».؛ اى فرزندان آدم! هنگام رفتن به مسجد، زينت يافته باشيد و بخوريد و بياشاميد و اسراف نكنيد كه خداوند اسراف‌‏كنندگان را دوست نمى‌‏دارد.

ز) «وَالَّذِينَ إِذَا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَكَانَ بَيْنَ ذَٰلِكَ قَوَامًا»؛ كساني هستند كه هرگاه انفاق كنند نه اسراف مي‏‌كنند و نه سخت گيري، بلكه در ميان اين دو اعتدالي دارند.

نسبی بودن اسراف

اسراف نسبت به اشخاص فرق می كند مثلا فردی ثروتش كم است، فرد ديگر ثروتش زياد كه بخشش مبلغی نسبت به اولی اسراف است و نسبت به دومی اسراف نيست. در حدیثی از امیرالمومنین علیه السلام آمده است :

لِلْمُسْرِفِ ثَلَاثُ عَلَامَاتٍ يَأْكُلُ مَا لَيْسَ لَهُ وَ يَشْتَرِي مَا لَيْسَ لَهُ وَ يَلْبَسُ مَا لَيْسَ لَهُ

علامت اسراف كننده سه تا است؛ می خورد ان چیزی را که مال او نیست، می خرد آن چیزی را که مال او نیست و می پوشد آن چیزی را که مال او نیست.

حكم اسراف در قرآن و روایات

مطابق با قرآن اسرافکارن مورد غضب الهی واقع بوده اهل آتش هستند:

«وَلَا تُسْرِفُواإِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ»؛ اسراف نكنيد كه خداوند اسراف كنندگان را دوست ندارد.

«وَأَنَّ الْمُسْرِفِينَ هُمْ أَصْحَابُ النَّارِ»؛ اسراف كنندگان اهل آتشند.

امام صادق عليه السلام در حدیث شرایع دین می فرمایند:

وَالْكَبَائِرُ مُحَرَّمَةٌ وَهِی... وَالْإِسْرَافُ وَالتَّبْذِيرُ؛ اسراف و تبذير، از گناهان كبيره است.

احادیثی در مورد اسراف

امام صادق عليه السلام فرمودند: اسراف، جائی است كه مال را فاسد كند يا به بدن ضرر بزند. راوی پرسيد: اقتار چيست؟ فرمود: خوردن نان و نمك در حالي كه قدرت بيش از آن را داشته باشی.(كافي، ج4، ص53)

امام صادق عليه السلام فرمودند: كم خوری از عفاف وپاكی است و پرخوری از اسراف است. (مستدرك الوسائل، ج16، ص213)

امام صادق علیه السلام: از نافرمانی خدا بپرهيز و اسراف (زياده روی) نكن و تقتير (تنگدستی) هم نكن و حد وسط را رعايت كن بعد فرمود تبذير از اسراف است كه خداوند از آن نهی كرده است. (كافي، ج3، ص501)

امام صادق عليه السلام فرمود: چيزی كه برای بدن مفيد است، اسراف نيست. (كافی، ج4، ص53)

عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ عليه السلام إِنَّمَا الْإِسْرَافُ فِيمَا أَفْسَدَ الْمَالَ وَ أَضَرَّ بِالْبَدَن؛ امام صادق عليه السلام فرمودند: ضرر به مال يا بدن زدن، اسراف است. (كافي، ج4، ص53)

امام صادق عليه السلام فرمود:

إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ خَيْراً أَلْهَمَهُ الِاقْتِصَادَ و َحُسْنَ التَّدْبِيرِ وَ جَنَّبَهُ سُوءَ التَّدْبِيرِ وَ الْإِسْرَافَ؛

زمانی كه خداوند بخواهد به بنده ای خير برساند به او الهام می كند، ميانه روی وانتخاب راه و روش خوب و درست در زندگی را و به او دوری و پرهيز ازاسراف و برگزيدن روش های بد و غلط در زندگی را الهام می كند. (مستدرك الوسائل، ج15، ص266)

پانویس