ستاد فرماندهی کل قوا

اوایل پیروزی انقلاب اسلامی به علت بروز مشکلات داخلی در کشور به لحاظ هرج و مرج‌های داخلی و توطئه‌های خارجی و نبودن قانون، امام خمینی در ابتدا کار فرماندهی کل قوا را شخصاً برعهده گرفتند و برای تنظیم امور، دستوراتی را صادر کردند و در سال ۱۳۵۸ به علت مسئولیت‌های زیاد و کسالتی که در این مدت برایشان عارض گردیده بود، دستور تشکیل ستاد فرماندهی کل قوا را صادر نمودند و شورایی سه یا پنج نفره از آقایان: آیت‌الله موسوی اردبیلی، آیت‌الله خامنه‌ای و حجت‌الاسلام والمسلمین هاشمی رفسنجانی و دو تن دیگر تشکیل گردید تا اقدامات لازم جهت تشکیل ستاد فرماندهی کل قوا را فراهم آورند.

شورای فرماندهی کل قوا بعد از بررسی و بحث و گفتگوهای زیاد، بنی‌صدر را به عنوان جانشین فرمانده کل قوا پیشنهاد داد و امام خمینی این نظر شورا را تأیید کردند و وی را به عنوان جانشین فرمانده کل قوا منسوب کردند.

انتخاب بنی‌صدر به عنوان جانشین فرمانده کل قوا دو دلیل عمده داشت:

1. مردم از بنی‌صدر به عنوان رئیس جمهور انتظاراتی داشتند.
2. برای انسجام و همکاری نیروها که در این برهه از زمان بیشتر مورد نیاز کشور بود، این اقدام ضروری می‌نمود.

بعد از برکناری بنی‌صدر از ریاست، مقام جانشینی فرماندهی کل قوا از طرف امام به آقای هاشمی رفسنجانی تفویض گردید. بعد از رحلت امام خمینی، فرماندهی کل نیروهای مسلح به مقام رهبری تفویض گردید و مقام معظم رهبری، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای فرماندهی را شخصاً بر عهده گرفتند.

در اواخر دوران دفاع مقدس برای ایجاد هماهنگی میان نیروهای مسلح و جلب حمایت دولت، ستاد کل نیروهای مسلح تشکیل شد. اهداف عمده‌ی این ستاد، هماهنگی، هدایت و نظارت بر نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران شامل: ارتش، سپاه، نیروهای انتظامی، وزارت دفاع و ایجاد هماهنگی و همکاری گسترده به بخش‌های غیرنظامی کشور است.

شورای عالی پشتیبانی جنگ از نهادهای تابعه‌ی این ستاد بود که در ایام دفاع مقدس با ریاست رئیس‌جمهوری و حضور سه قوه و فرماندهی نیروهای مسلح در تهران و ستاد پشتیبانی جنگ در استان‌ها با حضور ائمه‌ی جمعه، استانداران و فرماندهان ارتش و سپاه تشکیل می‌شد و برنامه‌های پشتیبانی از جنگ را هدایت می‌کرد.

مأموریت ستاد فرماندهی عبارت بود از:

1. فراهم نمودن زمینه‌های تصمیم‌گیری برای فرماندهی کل قوا جهت هدایت و رهبری نیروهای مسلح
2. سیاست‌گذاری و هدایت عمومی و ایجاد هماهنگی لازم در امور اجرایی نیروهای مسلح

وظیفه‌ی ستاد کل نیروهای مسلح، مشورت و کمک‌های مشورتی به فرماندهی کل قوا جهت اتخاذ تدابیر لازم و اعمال فرماندهی است.

ستاد کل وظیفه‌ی تلفیق، تکمیل و هماهنگ‌نمودن برآوردهای اطلاعاتی تهیه شده در ستاد مشترک ارتش و ستاد کل سپاه را بر عهده دارد. ستاد کل تعیین سیاست‌ها و خط‌مشی‌های کلی نیروهای مسلح در زمینه‌های پرسنلی، آموزشی، اطلاعاتی، عملیاتی، لجستیکی و طرح‌ها و برنامه و بودجه بر اساس تدابیر فرماندهی کل قوا و ابلاغ به سماجا، ستاد کل سپاه، نیروی انتظامی و سایر مبادی ذی‌ربط را با کمال دقت به انجام می‌رساند.

انتقال تدابیر اتخاذ شده توسط فرماندهی کل قوا برای تهیه‌ی طرح‌های عملیاتی، پرسنلی، آموزشی، اطلاعاتی، و غیره به ارتش و سپاه و تکمیل، همگون و هماهنگ کردن آنها از جمله وظایف مهم ستاد کل نیروهای مسلح است.

از کارهای عمده‌ی ستاد کل نظارت بر حسن اجرای فرامین و تدابیر فرماندهی کل در سماجا و تشکیل ستاد کل سپاه، تهیه‌ی آمار و اطلاعات مورد نیاز و تقدیم گزارش عملکرد ارتش و سپاه و سایر نیروهای مسلح و وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح به فرماندهی کل قوا و تهیه و تنظیم آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های مورد نیاز برای هدایت عمومی نیروها و نظارت بر حسن اجرای آنهاست.

ارائه‌ی خط‌مشی برای تهیه‌ی جدول سازمان و تجهیزات نیروهای مسلح با توجه به طرح‌های استراتژیک و سپس تطبیق جداول تهیه شده در هر یک از سازمان‌های مربوط با خط‌مشی و تدابیر ارائه شده جهت تصویب مقام معظم فرماندهی کل قوا در دستور کار این ستاد قرار دارد.

ستاد کل، ارائه‌ی خط‌مشی و بررسی و هماهنگ‌نمودن سیستم‌ها و روش‌های مورد نیاز نیروهای مسلح با توجه به تدابیر فرماندهی کل را بر عهده دارد.

بررسی پیشنهادی سپاه و ارتش در مورد سیستم‌های جنگ‌افزار، تشکیل و هدایت قرارگاه‌های عملیاتی نیروهای مسلح، بررسی و تنظیم سیاست‌ها و برنامه‌های بلندمدت به منظور ایجاد یکنواختی و همگون‌سازی در تمامی زمینه‌های آموزشی، سازماندهی، لجستیکی، پرسنلی و اطلاعاتی، عملیاتی در نیروهای مسلح برعهده‌ی این ستاد است.

از دیگر وظایف این ستاد دریافت بودجه‌های سالیانه‌ی ارتش و سپاه و بررسی و انطباق برآوردهای به عمل آمده با تدابیر و برنامه‌های مصوب دفاعی و سیاست‌های مالی دولت و تهیه‌ی بودجه‌ی کل و تقدیم آن به فرماندهی کل قوا و پس از تصویب، ابلاغ به وزارت دفاع و سپس نیروهای مسلح، جهت تشکیل وزارت مذکور و نظارت بر حسن تحصیل و اجرای بودجه‌ی نیروهای مسلح است.

از برنامه‌های این ستاد، تعیین نحوه‌ی توزیع اعتبارات بنیه‌ی دفاعی نیروهای مسلح بر مبنای تدابیر و طرح‌های ابلاغی و تقدیم آن به مقام معظم فرماندهی کل قوا و پس از تصویب، ابلاغ به وزارت دفاع برای اقدام، تهیه‌ی طرح‌ها و آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های بسیج عمومی و ایجاد هماهنگی با شورای عالی جهت بکارگیری امکانات و مقدورات کشور به منظور تقویت بنیه‌ی دفاعی، بررسی، هماهنگی و نظارت بر طرح‌های دفاعی غیرنظامی در نیروهای مسلح و همکاری با دولت در اجرای طرح‌های دفاعی غیرنظامی است.

از جمله عملکردهای ستاد کل، همکاری با مراجع ذی‌ربط در زمینه‌ی قوانین و روابط بین‌المللی نظامی و قراردادهای دفاعی، اعلام کشورهای مورد نظر برای اعزام وابسته‌های نظامی به ارتش و سپاه و همکاری با شورای عالی امنیت ملی در انجام وظایف آن با کسب نظرات ارتش و سپاه است.

ستاد، وظیفه‌ی ابلاغ تدابیر فرماندهی کل قوا را به وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و نظارت بر حسن اجرای آنها و انجام اموری که در قانون تشکیل وزارت دفاع بر عهده‌ی ستاد فرماندهی کل گذاشته شده است، دارد.

به منظور هدایت امور مربوط به حفظ آثار ارزشمند جنگ تحمیلی، ستاد فرماندهی کل قوا، اقدام به تشکیل بنیادی به نام بنیاد حفظ آثار جنگ تحمیلی نموده است.

علاوه بر آن، به منظور هدایت و ایجاد هماهنگی لازم در امر تبلیغات داخل و خارج کشور، نیروهای مسلح ستاد فرماندهی کل قوا اقدام به تشکیل «ستاد تبلیغات دفاع مقدس» کرده بود.

انجام سایر اموری که از سوی مقام معظم فرماندهی کل قوا به ستاد کل محول گردد نیز از جمله وظایف این ستاد است.

رؤسای نهاد از آغاز تاکنون عبارتند از: اولین رئیس ستاد، میرحسین موسوی نخست‌وزیر با حفظ سمت رئیس ستاد کل نیروهای مسلح بودند و پس از ایشان سرلشکر بسیجی دکتر سیدحسن فیروزآبادی که قبلاً معاون دفاعی نخست‌وزیر بودند، رئیس ستاد کل تاکنون هستند.

منابع

• مرکز اسناد انقلاب اسلامی، فرهنگنامه نهادهای انقلاب اسلامی، مدخل "ستاد فرماندهی کل قوا" از سهیلا جوانمرد، در دسترس در پایگاه دانشنامه های انقلاب اسلامی و تاریخ ایران، بازیابی: 20 مهرماه 1392.