مراح لبيد لكشف معنى القرآن المجيد (کتاب)
| نویسنده | محمد بن عمر نووی |
| موضوع | تفسیر اهل سنت |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| حاشیه نویس | محمدامين الضناوی |
|
| |
«مراح لبید لکشف معنى القرآن المجید»، از تفاسیر صوفیه به شمار مى‌آید که مؤلف در نگارش آن بسیار از «فتوحات مکیه» محیى الدین بن عربى متأثر بوده است. به رغم دیگر آثار صوفیه، با رویکرد اشاره‌اى نگارش نیافته است، بلکه مؤلف در سراسر تفسیر خود که شامل تمامى سوره‌هاى قرآن است، به معناى ظاهرى مفردات و عبارات قرآنى پایبند است. موجز و در دو جلد، به زبان عربى نگارش یافته است.
انگیزه نگارش تفسیر
«محمد بن عمر نووی الجاوی» (م 1316 ق) در مقدمه مختصر خود در بیان انگیزه نگارش این اثر مى‌نویسد: دوستان پیشنهاد نوشتن تفسیرى بر قرآن را، مى‌دادند، امّا در این امر تردید داشتم و خوف آن بود که از مصادیق تفسیر به رأی گردد، پس از مدتى به جهت اقتدا به علماى سلف در تدوین علم و به یادگار نهادن آن براى مردم، اقدام به نگاشتن تفسیر نمودم.
منابع تفسیر
مفسر در مقدمه به عمده‌ترین منابع خود اشاره دارد که از این قرارند:
فتوحات مکیه، مفاتیح الغیب، سراج منیر، تنویر المقباس و تفسیر ابى السعود. البته اضافه بر این کتب، از منابع تفسیرى و روایى دیگرى بهره برده است که محقق این اثر در پاورقى آنها را ذکر مى‌نماید. از جمله: تفسیر طبرى، تفسیر قرطبى، در المنثور سیوطى، تفسیر ابن کثیر، اسباب النزول واحدى، زادالمسیر ابن جوزى؛
و کتب روایى و غیر آنها از قبیل: حلیة الاولیاء ابونعیم، فتح البارى ابن حجر، کنز العمال، صحیح مسلم، مسند احمد، سنن نسائى، صحیح بخارى، سنن ابن ماجه، سنن ترمذى، معجم صغیر طبرانى، مجمع الزوائد هیثمى، دلائل النبوة بیهقى، البدایة و النهایة ابن کثیر، تاریخ طبرى، تاریخ بغداد خطیب بغدادى، کشف الخفاء عجلونى، مشکاة المصابیح تبریزى، طبقات ابن سعد، اتحاف السادة المتقین زبیدى، تاریخ جرجانى سهمى، جمع الجوامع سیوطى، شرح السنة بغوى، مستدرک حاکم، الاسماء و الصفات بیهقى، المصنف ابن ابى شیبة، السنن الکبرى بیهقى و... .
روش تفسیر
این تفسیر با مقدمه‌اى مختصر در بیان اهداف و انگیزه تألیف اثر، آغاز شده و مباحث معمول علوم قرآنى را متعرض نگشته است.
روش کلى نووى در این اثر به این شکل است که، پس از ذکر نام سوره اطلاعات کلى درباره آن از قبیل، مکى و مدنى بودن، شماره آیات و تعداد کلمات، ارائه مى‌نماید. آنگاه به شرح و بیان تک واژگان مى‌پردازد. سبک نگارش مؤلف آسان، قابل فهم و موجز است، وى در تطبیق آیات با مصادیق گاه به افراط مى‌گراید و روایات و شأن نزول هاى غیر متقن، بسیار در تفسیرش دیده مى‌شود. در نقل روایات، سند آنها را ذکر نکرده، اشاره‌اى به منبع آنها نیز ندارد، بین صحیح و ضعیف آنها تمییز قائل نمى‌شود، بدین جهت از نقل اسرائیلیات و قصه‌هاى جعلى یهود اجتناب نمى‌ورزد. از آن جمله نقل قصه شرک همسر سلیمان( ع) و جهل حضرت به آن و عدم تدبر ایشان در اداره حکومت، ذیل آیه ۱۰۲ سوره بقره جلد ۱ صفحه ۳۵- ۳۷.
مصنف در مواردى به مسائل حرفى کلمات قرآنى و اعراب و ترکیب آنها در جملات مى‌پردازد، مانند ج۱ صفحه ۳۷۰ ذیل آیه ۴۰ سوره اعراف، بحث صرفى درباره کلمه« غواش».
در قرائت به وجوه مختلف آن و مرویات از تابعین و غیر آنها، مى‌پردازد و بدون ترجیح قرائتى معین، بحث را بسط مى‌دهد. و گاه وجوه قرائت را متذکر مى‌شود. درباره رسم الخط برخى کلمات نیز اشارتى دارد، مانند ج ۱ صفحه ۱۰ ذیل آیه ۹ سوره بقره کلمه «یخادعون».
مباحث فقهى بر اساس مذهب مشخص مؤلف (شافعى) در ذیل آیات الاحکام قرآن بدون استدلال و بسط آنها و گاهى با نقل دیدگاه دیگر مذاهب اسلامى، بیان شده است، گاهى نیز به ذکر حکمت احکام مبادرت مى‌ورزد، مانند ج ۱ صفحه ۲۴۹ ذیل آیه ۳ سوره مائده درباره حرمت گوشت خنزیر. در مسائل اعتقادى و کلامى دیدگاه ایشان، دیدگاه اهل سنت و جماعت است؛ مباحثى نظیر، رؤیت خداوند، عرش، گناهان کبیره، جبر و اختیار و ... بر اساس آن دیدگاه بیان شده است.
با اینکه تفسیر نووى، موجز مى‌باشد ولى نقل داستانهاى تاریخ در آن نمایان است، مانند جلد ۱ صفحه ۴۴۵ ذیل آیه ۳۰ سوره توبه.
مفسر، ذیل آیه ۶۱ سوره آل عمران (آیه مباهله) در جلد ۱ صفحه ۱۳۰ به نقل داستان مباهله پیامبر صلى الله علیه و آله با مسیحیان نجران پرداخته و نام مبارک پنج تن: پیامبر (ص)، امام على (ع)، فاطمه (س) و امام حسن و امام حسین (ع) را به عنوان شرکت کنندگان در مباهله را ذکر مى‌نماید. ذیل آیه ۳۳ سوره احزاب نیز در جلد ۲ صفحه ۲۵۴ نام مبارک حضرت على(ع) و فاطمه(س) و حسنین(ع) را به عنوان مصداق اهل بیت، بیان مى‌دارد.
به طور خلاصه باید گفت که این تفسیر از تفاسیر موجز و مختصرى بوده که اهتمام مؤلف آن به این بوده که از سیاق لفظ و بیان مدلول آیه و تفسیر آن، ذکر قرائتها و فضل تلاوت آیات و نقل آثار و روایات وارده در معانى آیات و اسباب نزول آنها، خارج نگردد. نووى به سال ۱۳۰۵ ق از نوشتن این تفسیر فراغت یافت.
نسخه شناسى
تفسیر مراح لبید در سال ۱۴۰۰ ق ۱۹۸۰ م در حاشیه کتاب «الوجیز فى تفسیر القرآن العزیز» تألیف ابو الحسن على بن احمد واحدى (۴۶۸۲ ق) در بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع به طبع رسیده است. و به سال ۱۴۰۵ ق در چاپخانه عبد الرزاق افست گردید. نسخه حاضر با تحقیق محمد امین الضناوى توسط منشورات محمد على بیضون، دارالکتب العلمیة در بیروت، لبنان در دو جلد به قطع وزیرى به سال ۱۴۱۷ ه- ۱۹۹۷ م، به عنوان چاپ اول به دوستداران قرآن عرضه شده است. محقق ضمن مقدمه‌اى کوتاه روش خود را بیان داشته است. ضبط نص کتاب، تصحیح آن و ارائه توضیحات در پاورقى به همراه ذکر منابع اقوال و روایات، و بیان شرح مختصرى از مؤلف و آثار ایشان، از تلاشهاى محقق گرانقدر در احیاء این اثر مى‌باشد. در پایان هر جلد فهرستى از آیات و سوره‌هاى تفسیر شده ارائه شده است.
منابع مقاله
۱- مقدمه تحقیق تفسیر و دو مجلد آن.
۲- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهى، به کوشش بهاء الدین خرمشاهى، جلد ۱ ص ۷۵۵ و جلد ۲ ص ۲۲۸۴.
۳- المفسرون حیاتهم و منهجهم، سید محمد على ایازى، صفحه ۶۹.
منبع
نرم افزار جامع التفاسیر نور.
| تفسیر قرآن | |
| درباره تفسیر قرآن: | تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن |
|---|---|
| اصطلاحات: | اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات |
| شاخه های تفسیر قرآن: |
تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی) |
| روشهای تفسیری قرآن: |
|
| تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: |
|