منابع فهم قرآن
در علم لغت، "فهم" را به شناختن یا تعقل معنا کرده اند، و «فهمت الشیء» یعنی عرفته یا عقلته و برخی آن را شناختن با قلب معنا کرده اند و معادل فارسی آن را دانستن می گویند. البته اهل لغت ماده فهم را برای معانی دانسته اند و بکار بردن آن را برای ذوات اشتباه می دانند؛ مثلا «فهمت الكلام» درست است ولى «فهمت الرّجل» صحیح نیست. ماده فهم در قرآن کریم تنها یکبار بکار رفته است: «فَفَهَّمْناها سُلَيْمانَ...؛ ما (حكم واقعى) آن را به سليمان فهمانديم...». بنابراین فهم قرآن از این باب است که قرآن نیز کلامی دارای معانی می باشد و می خواهد مطالبی را به انسان منتقل کند.
منظور از منابع فهم قرآن
در آغاز باید توجه کرد که قرآن کریم مراحل مختلفی از معنا دارد و دارای باطنهای متعددی است و ما باید منظور خود را از فهم قرآن بیان کنیم که منظورمان فهم کدام مرحله از معنای قرآن است. در اینجا منظور ما فهم بطون متعدد قرآن نیست بلکه در این مباحث منظور از فهم، مراد جدی خداوند از آیات قرآن کریم و درک مقصود اصلی آیات است.
بنابراین منظور از منابع فهم قرآن، آن چیزهایی است که مفسر به کمک آنها مراد اصلی خداوند را از آیات میفهمد که این منابع در نگاه مفسران مختلفند. برخی آنها را بسیار متعدد دانسته اند و چیزهایی مانند کشف و شهود و... را نیز جزء منابع تفسیری شمرده اند.
منابع فهم قرآن
اما آنچه که امروزه بین صاحب نظران به عنوان منابع فهم قرآن کریم مطرح است عمدتاً چهار چیز میباشد که عبارتند از:
- قرآن کریم: منبع بودن قرآن کریم برای فهم خود قرآن یعنی فهم جمعی آیات قرآن و تبیین برخی از آیات فرعی به وسیله آیات اصلی و محوری و این همان روشی است که رسول اکرم صلی الله علیه و آله به عنوان مبین قرآن به آن عمل میکردند.
- روایات: دومین منبع فهم قرآن بعد از خود قرآن کریم روایات هستند، قرآن کریم خود در آیات مختلفی وظیفه بیان و تبیین آیات قرآن را بر عهده پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله گزارده است و پیامبر اکرم نیز در ادامه رسالت خویش توسط احادیثی مانند حدیث ثقلین این وظیفه را در زمان ائمه به ایشان سپرده است. قرآن کریم دربردارنده اسرار و رموزی است که فهم آن منحصر به کسی است که مخاطب اوست و پس از وی محول به کسی شده که نماینده و جانشین او به حساب میآید که همان ائمه علیهم السلام هستند.
- عقل: عقل فطرى و سالم از تأثيرات افكار و سليقه‌هاى شخصى نيز، در مسير تفسير، يكى از منابع قابل توجه و تبعيت است زيرا عقل حجت و راهنماى صحيح و معتبر درونى است، همان طور كه پيامبر حجت و راهنماى برونى است.
- علم: درباره منبع بودن علم برای فهم قرآن یا منبع نبودن آن میان مفسرین اختلاف نظر وجود دارد و برخی معتقدند که علم نیز منبع فهم قرآن میتواند واقع شود و برخی معتقدند که علم نمی تواند منبع فهم قرآن واقع شود. برای نمونه آیت الله جوادی آملی درباره منبع بودن علم برای تفسیر قرآن بر این اعتقادند که علم نمی تواند منبع برای تفسیر باشد، اما میتواند ادله قطعی آن در حد شاهد به کمک مفسر بیاید، ایشان در این باره در تفسیر تسنیم می نویسند: گرچه ره آورد علم را نمى توان بر قرآن تحميل كرد، ليكن براهين قطعى علمى يا شواهد اطمینان بخش تجربى، تاريخى، هنرى و مانند آن را مى توان حامل معارف و معانى قرآن قرار داد، به طورى كه در حد شاهد، قرينه و زمينه براى درک خصوص مطالب مربوط به بخش هاى تجربى، تاريخى و مانند آن باشد، نه خارج از آن.
خلاصه آن که: خود قرآن، احادیث، عقل و علم از منابع فهم قرآن شمرده شده اند.
پانویس
- ↑ فراهیدى، خلیل بن احمد؛ پیشین، ج4، ص:61.
- ↑ ابن منظور، محمد بن مكرم، لسان العرب، دار صادر، بیروت، 1414 ق، چاپ سوم، ج12، ص 460.
- ↑ قرشى، سید على اكبر؛ قاموس قرآن، تهران، دارالكتب الإسلامیة، 1371 ش، چاپ ششم، ج5، ص 205.
- ↑ همان.
- ↑ سوره انبياء/79.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله؛ تفسیر موضوعی قرآن کریم (قرآن در قرآن)، قم، مرکز نشر اسوه، 1378 ش، چاپ اول، ص 374.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله؛ تفسیر تسنیم، قم، مرکز نشر اسوه، 1378 ش، چاپ اول، ج1، ص58.
- ↑ بانوى اصفهانى، سیده نصرت امین؛ مخزن العرفان در تفسیر قرآن، تهران، نهضت زنان مسلمان، 1361 ش، ج1، ص 8.
- ↑ نجمى، هاشم زاده هریسى؛ بیان در علوم و مسائل كلى قرآن، بی تا، بی جا، ص 528.
- ↑ جوادی آملی، عبدالله؛ پیشین، ج1، ص58.
منابع
- روح الله رضایی، منابع فهم قرآن، دانشنامه پژوهه، تاریخ بازیابی: 20 آبان 1391.
| قرآن | |
| متن و ترجمه قرآن | |
| اوصاف قرآن | (اسامی و صفات قرآن، اعجاز قرآن، عدم تحریف در قرآن) |
| اجزاء قرآن | آیه، سوره، جزء، حزب، حروف مقطعه |
| ترجمه و تفسیر قرآن | تاریخ تفسیر، روشهای تفسیری قرآن، سیاق آیات، اسرائیلیات، تاویل، فهرست تفاسیر شیعه، فهرست تفاسیر اهل سنت، ترجمه های قرآن |
| علوم قرآنی | تاریخ قرآن: نزول قرآن، جمع قرآن، شان نزول، کاتبان وحی، قراء سبعه |
| دلالت الفاظ قرآن: عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، محکم و متشابه، مفهوم و منطوق، نص و ظاهر، ناسخ و منسوخ | |
| تلاوت قرآن | تجوید، آداب قرائت قرآن، تدبر در قرآن |
| رده ها: سوره های قرآن * آیات قرآن * واژگان قرآنی * شخصیت های قرآنی * قصه های قرآنی * علوم قرآنی * معارف قرآن | |