نواهی (اصول فقه)

مقصود از ماده نهی واژه نهی "یعنی حروف ن، ه، ی" می باشد. نهی در لغت به معنای بازداشتن است . مانند آیات ۹ و ۱۰ سوره علق «أَرَأَيْتَ الَّذِي يَنْهَىٰ*عَبْدًا إِذَا صَلَّىٰ»، آیا دیدی کسی را که بازمی دارد بنده را زمانی که نماز بخواند. نهی در اصطلاح یعنی: مافوق (ناهی) از مادون (مَنهی) انجام ندادن عملی را بخواهد.

بیان نهی

سوالی که مطرح است اینکه، آیا اگر خداوند ما را از عبادتی نهی کرده باشد، در صورت انجام ، آن عبادت انجام شده فاسد و باطل است یا خیر ؟ مثلا خداوند روزه گرفتن در ماه رمضان را واجب نموده ولی ما را از روزه گرفتن در عید فطر نهی نموده است . حال سوال این است که اگر ما در روز عید فطر که خداوند روزه گرفتن در این روز را نهی نموده روزه بگیریم، آیا این روزه باطل است یا خیر؟

نهی از عبادت

جواب : نهی از عبادت چند گونه است که به مهمترین صور آن اشاره می شود:

الف : خداوند ما را از کل عبادت نهی کرده باشد (مثلا خداوند ما را از روزه گرفتن در عید فطر و روزه گرفتن در عید قربان نهی کرده و یا زن حایض را از نماز خواندن نهی نموده است).

ب: خداوند ما را از جزء و قسمتی از عبادت نهی کرده باشد (مثلا در نماز، از خواندن سوره‌های سجده دار نهی شده است، زیرا اگر خوانده شود باید سجده کرد و این سجده جزیی را در نماز واجب اضافه می کند).

کل عبادت : مانند کل یک نماز چهار رکعتی (رکوع + سجود + ...)؛ جزء عبادت: مانند رکوع که جزیی از نماز است.

در هر دو حالت این عبادت باطل است. پس در قسمت الف "یعنی اگر فرد درعید فطر روزه بگیرد و ..." عبادت او باطل است و در قسمت ب "یعنی اگر فردی نمازش را با سوره ای که سجده واجب دارد بخواند" هم عبادت او فاسد و باطل است.

نهی از معامله

آیا اگر خداوند ما را از معامله ای نهی کرده باشد، در صورت انجام ، آن معامله انجام شده فاسد و باطل است یا خیر ؟ مثلا خداوند انسان ها را از بیع (فروش) قرآن نهی نموده است. حال سوال این است که اگر فردی به فروش قرآن بپردازد، آیا این بیع باطل است یا خیر؟

جواب

نهی از معامله چند گونه است:

الف: اگر خداوند انسان را از خود معامله نهی کرده باشد (نهی از مسبب)

ب: اگر خداوند انسان را از خود معامله نهی نکرده باشد (نهی از سبب)

مثال : برای حالت الف : خداوند بیع قرآن را نهی فرموده و یا خداوند بیع بنده فراری را نهی نموده.

مثال برای حالت ب : خداوند در آیه نُه سوره جمعه فرموده اند که در موقع نماز جمعه بیع را رها کنید و برای نماز بشتابید.

پاسخ آنکه :

الف: اگر خداوند انسان را از خود معامله نهی کرده باشد، معامله باطل است (یعنی اگر نهی از معاملعه به معنای نهی از مسبب باشد، معامله باطل است)

ب: اگر خداوند انسان را از خود معامله نهی نکرده باشد، معامله باطل نیست (یعنی اگر نهی از معامله به معنای نهی از سبب باشد، معامله باطل نیست) منظور از خود معامله، شرایط ، موانع و اجزا معامله است.

در مثال اول: خداوند انسان را از خود معامله نهی نموده، یعنی شارع ، خود عمل بیع قرآن و خود عمل بیع برده فراری را نهی نموده است. در مثال دوم: خداوند انسان را از خود معامله نهی نکرده، بلکه انسان ها را از نتیجهٴ این معامله نهی نموده است (پس خداوند در آیه نُه سوره جمعه، نتیجه معامله کردن در موقع نماز را نهی نموده است).

منبع

حمید داوود آبادی فرهانی ، پایگاه تخصصی اصول فقه