مرثیه

مرثیه به طور عام به شعر یا سخنی گفته می شود که در مدح و سوگواری مرده خوانده شود. و در اصطلاح شیعه: به مراسم عزائی که به یاد شهیدان راه دین و بخصوص در ایام محرم و به یاد واقعه کربلا برپا کنند یا اشعاری که در ذکر مصائب و شرح شهادت پیشوایان دین و بخصوص شهیدان کربلا سرایند و خوانند، گفته می شود.

در فرهنگ شیعه مرثیه برای مصائب اهل بیت عصمت و طهارت از جایگاه ویژه ای برخوردار است و عزاداری یکی از عناصر اصلی و کلیدی در بررسی فرهنگ عاشورایی است، چنان که نمی‌توان نقش مثبت آن را در تحولات فرهنگی شیعه، نادیده گرفت.

بر پایه روایات، برپا داشتن عزا برای سالار شهیدان و یارانش، مرثیه‌سرایی برای آنان و گریه بر مصائبی که برایشان گذشته است، به ویژه در دهه اول محرم و مخصوصا در روز عاشورا، مورد تاکید اهل بیت علیهم السلام بوده است.

عزاداری برای سیدالشهداء علیه السلام در حقیقت اظهار محبت به خاندان پیامبر خدا صلی الله علیه و آله است که قرآن،‌ مودّت آن‌ها را واجب کرده است: « قُل لَّا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى» (سوره شوری، آیه ۲۳).

در حقیقت عزاداری برای امام حسین علیه السلام اظهار همدردی در بزرگترین مصائبی است که برای اهل بیت علیهم السلام و در واقع برای اسلام پیش آمده است. شیخ صدوق، از امام صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود: "رحم الله شیعتنا! شیعتنا و الله هم المومنون! فقد و الله شرکونا فی المصیبه بطول الحزن و الحسرة؛ خداوند شیعیان ما را رحمت کند آنان به خدا سوگند حقیقتا مومنند. به خدا سوگند آنان در اندوه و حسرتی مدام در عزای ما سهیم اند." (ثواب الاعمال، ص۲۵۷، ج۳)

و در روایات دیگری از ایشان نقل شده که فرمود: "وارحم تلک الاعین التی جرت دموعها رحمة لنا وارحم تلک القلوب التی جزعت واحترقت لنا، وارحم الصرحة التی کانت لنا؛ و بر آن چشم‌هایی که از سر دلسوزی بر ما اشک‌هایشان روان شده، رحم کن و بر آن دل‌هایی که برای ما بی تاب شده و آتش گرفته‌اند رحم نما و بر شیون‌هایی که برای ما بلند گرییدند، رحم آور." (الکافی، ج۴، ص۵۸۲، ج۱۱)

عزاداری برای سیدالشهداء علیه السلام یکی از بزرگترین مصادیق بزرگداشت شعائر الهی و نشانه پروامندی دل‌هاست. تحقیقا یکی از مهم‌ترین امتیازات جامعه شیعه، برخورداری از چشمه پرفیض نورانیت و معنویت عاشوراست. این چشمه جوشان از نخستین روزی که موضوع یاد کرد مصیبت سیدالشهداء علیه السلام و یارانش مطرح شد جریان یافت و تا امروزه همچنان جاری است و پس از این هم ادامه خواهد داشت.

پانویس

منابع

• فرهنگ معین.
• لغت نامه دهخدا.
• محمدی ری شهری، فرهنگ نامه مرثیه سرایی و عزاداری سیدالشهداء علیه السلام، نشر مشعر، ص11و12.