ابن بازیارابن بازیار ابوعلی احمد بن نصر بن حسین بازیار (د ۳۵۲ ق/ ۹۶۳ م)، ندیم و کاتب سیف‌الدوله حمدانی بود. دو کتاب تهذیب البلاغة و اللسان را به ابن بازیار نسبت داده‌اند که اکنون هیچ کدام در دست نیست. ۱ - نسباِبْنِ بازْیار، ابوعلی احمد بن نصر بن حسین بازیار (د ۳۵۲ ق/ ۹۶۳ م)، ندیم و کاتب سیف‌الدولۀ حمدانی. لقب بازیاری را از حرفۀ پدر یافت که نزد معتصد عباسی، به پرورش مرغان شکاری اشتغال داشت، [۱]
ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۱۳۱.
[۲]
یاقوت، ادباء، ج۵، ص۸۰.
[۳]
صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۸، ص۲۱۴، به کوشش محمد یوسف نجم، بیروت، ۱۳۹۱ ق/ ۱۹۷۱ م.
اما ظاهراً او خود بدین حرفه نپرداخت. ابن ندیم [۴]
ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۱۳۱.
اجداد وی را خراسانی دانسته است. [۵]
یاقوت، ادباء، ج۵، ص۸۰.
پدر وی که ایرانی تبار و از «ناقلۀ» سامرا بود، به بارگاه مُعتضد راه یافت و از خادمان خاص وی شد. [۶]
ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۱۳۱.
[۷]
یاقوت، ادباء، ج۵، ص۸۰.
[۸]
صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۸، ص۲۱۴، به کوشش محمد یوسف نجم، بیروت، ۱۳۹۱ ق/ ۱۹۷۱ م.
نه تنها محل تولد ابن بازیار دانسته نیست که از زندگی وی نیز تا ۳۰۹ ق/ ۹۲۱ م هیچ اطلاعی نداریم.۲ - منزلت در بارگاه امیراندر این تاریخ است که وی را به عنوان ناظر در جلسۀ شهادت بنت سمری دربارۀ حلاج می‌یابیم. قرطبی [۹]
قرطبی، عریب بن سعد، صلة تاریخ الطبری، ج۱، ص ۸۸، لندن، ۱۸۹۷ م.
و ابن مسکویه [۱۰]
ابن مسکویه، احمد بن محمد، تجارب الامم، ج۱، ص۷۷، به کوشش آمد روز، قاهره، ۱۳۳۲ ق/ ۱۹۱۴ م.
از قول ابن زنجی که خود در این جلسه حاضر بوده است، گفته‌اند که ابن بازیار از جانب یکی از بستگان خویش به نام ابن حواری، که از دولتمردان آن عصر بود، در آن‌جا حضور یافته بود.حضور ابن بازیار در چنین جلسه‌ای می‌تواند حاکی از آن باشد که وی نیز چون خویشاوند خود، ابن حواری، در دستگاه خلافت دارای مقام و منزلتی بوده است. چنانکه در ۳۱۱ ق که ابن حواری و همراهان وی از جمله ابن بازیار با نیرنگ ابن فرات گرفتار شدند و به وساطت ابن قرابه مقرر گردید که ابن حواری در قبال آزادی خویش وجهی بپردازد، ابن بازیار مأمور تهیۀ بخشی از آن وجه شد. [۱۱]
ابن مسکویه، احمد بن محمد، تجارب الامم، ج۱، ص۹۲-۹۳، به کوشش آمد روز، قاهره، ۱۳۳۲ ق/ ۱۹۱۴ م.
[۱۲]
صابی، هلال بن محسن، الوزراء، ج۱، ص۴۶-۴۷، به کوشش عبدالستار احمد فراج، قاهره، ۱۹۵۸ م.
همچنین در ۳۱۹ ق/ ۹۳۱ م که ابوعمر قاضی بمرد و مقرر شد که فرزند وی ۱۰۰ هزار دینار به دستگاه خلافت بپردازد، ابن بازیار همراه ابن قرابه و ابن شیرزاد برای دریافت این وجه از فرزند ابوعمر قاضی گسیل شد. [۱۳]
ابن مسکویه، احمد بن محمد، تجارب الامم، ج۱، ص۲۹۹-۲۳۰، به کوشش آمد روز، قاهره، ۱۳۳۲ ق/ ۱۹۱۴ م.
در ۳۳۰ ق/ ۹۴۲ م که ابن احمد اسکافی قراریطی نخستین بار به مقام وزارت رسید، ابن بازیار را در دیوان مغرب به کار گماشت، [۱۴]
صولی، محمد بن یحیی، اخبار الراضی، ج۱، ص۲۳۰، به کوشش هیورث ـ دن، لندن، ۱۹۴۵ م.
ولی سپس ابن بازیار به شفاعت ابن مکرم، کاتب ناصرالدوله عهده‌دار دیوان مشرق و «زمام بر» و «زمام مغرب» گردید. [۱۵]
یاقوت، ادباء، ج۱، ص۸۱-۸۲.
[۱۶]
صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۸، ص۲۱۴، به کوشش محمد یوسف نجم، بیروت، ۱۳۹۱ ق/ ۱۹۷۱ م.
۳ - ندیم و کاتب سیفالدولهاز ۳۳۰ ق به بعد خبری از حضور وی در بغداد نداریم، اما وی را در حلب و در مقام ندیمی و همنشینی سیف‌الدوله می‌یابیم. روشن نیست که ابن بازیار چگونه از بغداد به دربار سیف‌الدوله در حلب راه یافته است، ولی می‌دانیم که دقیقاً در همین تاریخ (۳۳۰ ق) ابوالحسن علی از سوی خلیفه در بغداد ملقب به سیف‌الدوله گردیده و سپس درگیرودار جنگ و گریز برادرش، ناصرالدوله با ترکان در ۳۳۱ ق رهسپار موصل شده و سرانجام در ۳۳۳ ق به امارت حلب رسیده است (نک : ه د، آل‌حمدان، ۶۹۰). از سوی دیگر می‌دانیم که ابن بازیار نیز در ۳۳۰ ق در بغداد عهده‌دار دیوان مغرب بوده است. [۱۷]
صولی، محمد بن یحیی، اخبار الراضی، ج۱، ص۲۳۰، به کوشش هیورث ـ دن، لندن، ۱۹۴۵ م.
ازاین‌رو می‌توان احتمال داد که ابن بازیار با سیف‌الدوله در بغداد آشنا شده است.چنانکه می‌دانیم دربار سیف‌الدوله که خود از ذوق ادبی بی‌بهره نبود، محفل شعرا و دانشمندانی چون ابونصر فارابی، ابوالفرج اصفهانی، ابن نُباته، ابوفراس و متنبی بوده است. [۱۸]
ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۱۳۱.
[۱۹]
یاقوت، ادباء، ج۵، ص۸۲.
ماسینیون به استناد صولی [۲۰]
صولی، محمد بن یحیی، اخبار الراضی، ج۱، ص ۲۳۰، به کوشش هیورث ـ دن، لندن، ۱۹۴۵ م.
مطالبی دربارۀ همکاری ابن بازیار با اوارجی (کاتب محمد بن علی بن مقاتل) در دیوان خراج می‌آورد. [۲۱]
Massignon, Louis, La passian de Husayn Ibn Mansûr Hallâj, Paris, ۱۹۷۵,v۱, p۴۹۴
که در منبع مذکور دیده نشد. همچنین وی به سفر ابن بازیار به قاهره اشاره کرده، اما مأخذی برای آن نیاورده است.۴ - آثاربه ابن بازیار دو کتاب تهذیب البلاغة و اللسان را نسبت داده‌اند، [۲۲]
ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۱۳۱.
[۲۳]
یاقوت، ادباء، ج۵، ص۸۰.
[۲۴]
صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۸، ص۲۱۴، به کوشش محمد یوسف نجم، بیروت، ۱۳۹۱ ق/ ۱۹۷۱ م.
که اکنون هیچ کدام در دست نیست.۵ - فهرست منابع(۱) ابن مسکویه، احمد بن محمد، تجارب الامم، به کوشش آمد روز، قاهره، ۱۳۳۲ ق/ ۱۹۱۴ م. (۲) ابن ندیم، الفهرست. (۳) صابی، هلال بن محسن، الوزراء، به کوشش عبدالستار احمد فراج، قاهره، ۱۹۵۸ م. (۴) صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، به کوشش محمد یوسف نجم، بیروت، ۱۳۹۱ ق/ ۱۹۷۱ م. (۵) صولی، محمد بن یحیی، اخبار الراضی، به کوشش هیورث ـ دن، لندن، ۱۹۴۵ م. (۶) قرطبی، عریب بن سعد، صلة تاریخ الطبری، لندن، ۱۸۹۷ م. (۷) یاقوت، ادباء. (۸) EI۲. (۹) Massignon, Louis, La passian de Husayn Ibn Mansûr Hallâj, Paris, ۱۹۷۵. ۶ - پانویس
۷ - منبعمرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن بازیار، ابوعلی»، شماره۳۸. رده‌های این صفحه : درگذشتگان سال 352 (قمری) | کاتبان ایرانی | کاتبان خلفای عباسی | کاتبان قرن 4 (قمری) | ندیمان خلفای عباسی
|