ابن‌ابی‌زمنین ابوعبدالله محمد بن عبدالله مریاِبْنِ اَبی زَمَنَیْن، ابو عبدالله محمد بن عبدالله بن عیسی بن محمد ابراهیم مُرّی (۳۲۴-۳۹۹ق/۹۳۶-۱۰۰۹م)، فقیه مالکی ، محدّث ، واعظ ، ادیب و شاعر اندلسی. ۱ - زادگاهوی در اِلبیره زاده شد. ابن بشکوال [۱]
ابن بشکوال، خلف، الصلة، ج۲، ص۴۵۸، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۹۵۵م.
۲ - نسبتبار او را از تَنَس (شهری در الجزایر امروزی) و قاضی عیاض [۲]
قاضی عیاض، ابوالفضل، ترتیب المدارک، ج۴، ص۶۷۲، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۹۶۷م.
از ناحیه عَدْوه (منطقه‌ای در مغرب) از قبیله نَفْزَه دانسته است.۳ - علت شهرت ابن ابی زمنیناو نمی‌دانست که چرا خاندانش به ابن ابی زمنین شهرت یافته‌اند و دراین‌باره می‌گفت: به سبب هیبتی که از پدر بر دل داشتم جرأت این پرسش را بر خود ندادم. [۳]
ابن بشکوال، خلف،الصلة، ج۲، ص۴۵۸، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۹۵۵م.
۴ - حیات علمیوی ظاهراً در آغاز حیات علمی خود، فقه و حدیث را نزد پدرش که فقیه بود، فرا گرفت. [۴]
قاضی عیاض، ابوالفضل، ترتیب المدارک، ج۴، ص۵۷۱، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۹۶۷م.
سپس به قُرطبه سفر کرد و در آن‌جا سُکنی گزید و با کسب محضر اساتید آن سامان یکی از بزرگان قُرطبه شد و کلام او مورد وثوق عام و خاص گردید. [۵]
ذهبی، شمس‌الدین محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۷، ص۱۸۹، به کوشش شُعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقوسی، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
او در فقه مالکی صاحب فتوا بود [۶]
ذهبی، شمس‌الدین محمد، العبر، ج۳، ص۷۱، به کوشش فؤلد سید، کویت، ۱۹۶۱م.
[۷]
ابن عماد، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۳، ص۱۵۶، قاهره، ۱۳۵۰ق/۱۹۳۱م.
و آوازه کتابهایش مانند المنتخب در زمان حیات او همه جا پیچید. [۸]
قاضی عیاض، ابوالفضل، ترتیب المدارک، ج۴، ص۶۷۳، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۹۶۷م.
[۹]
مخلوف، محمد، شجرة النور الزکیة، ج۱، ص۱۰۱، بیروت، ۱۳۴۹ق/ ۱۹۳۰م.
۵ - شخصیت اخلاقیابن ابی زمنین عالمی وارسته و در تهذیب خود کوشا و دقیق بود [۱۰]
ابن خاقان، فتح، مطمح الا´نفس، ج۲، ص۴۹، قسطنطینه، ۱۳۰۲ق/۱۸۹۲م.
و شهرت او بیش‌تر به سبب تألیفاتش در باب وعظ، زهد و اخبار نیکان است. [۱۱]
پالنسیا، آنخل گونزالس، تاریخ الفکر الاندلسی، ج۱، ص۷۱، ترجمه حسین مؤنس، قاهره، ۱۹۵۵م.
او از سلطان دوری می‌گزید و در وعظ از چنان بیان شیوا و مؤثری برخوردار بود که قلب‌ها را به سوی خود جذب می‌کرد. [۱۲]
داوودی، محمد، طبقات المفسرین، ج۲، ص۱۶۶، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۶ - اساتیدابن ابی زمنین در بجّانه از سعید بن فحلون حدیث شنید و مختصر ابن عبدالحکم و نیز چند حدیث را بر او خواند، و عموم روایات سعید بن فحلون را از طریق پدرش عبدالله بن عیسی فراگرفته بود. علاوه بر این وی در قرطبه از محمد بن معاویه قرشی ، اسحاق بن ابراهیم ، احمد بن مُطّرف ، احمد بن شامه ، وهب بن مسرّه ، ابن جزّار قروی ، ابان بن عیسی ابن محمد ، احمد بن حزم، ابن احمر ، احمد بن عطار ، محمد بن قاسم بن هلال و دیگران حدیث شنید [۱۳]
ابن بشکوال، خلف،الصلة، ج۲، ص۴۵۸، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۹۵۵م.
[۱۴]
قاضی عیاض، ابوالفضل، ج۴، ص۶۷۲، ترتیب المدارک، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۹۶۷م.
و نزد ابوابراهیم و اسحاق طُلیَطُلی فقه آموخت.. [۱۵]
داوودی، محمد، طبقات المفسرین، ج۲، ص۱۶۶، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۱۶]
ابن فرحون، ابراهیم، الدیباج المذهَب، ج۲، ص۳۲۳، به کوشش محمد احمد ابوالنور، قاهره، ۱۹۷۴م.
[۱۷]
ذهبی، شمس‌الدین محمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۷، ص۱۸۸، به کوشش شُعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقوسی، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۷ - شاگرداناهل قرطبه و دیگران از او فقه آموختند و ابوزکریا قلیعی ، ابوعمر بن حذّاء ، حکم بن محمد ، هشام بن سوار ، قاضی یونس ، حسین بن غسّان ، ابو عبدالله بن الحصار از او روایت کردند. [۱۸]
قاضی عیاض، ابوالفضل، ترتیب المدارک، ج۴، ص۶۷۲، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۹۶۷م.
[۱۹]
حَمیدی، محمد، جذوة المقتبس، ج۱، ص۱۰۰، به کوشش ابراهیم الابیاری، بیروت، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
[۲۰]
مخلوف، محمد، شجرة النور الزکیة، ج۱، ص۱۰۱، بیروت، ۱۳۴۹ق/ ۱۹۳۰م.
ابن ابی زمنین سرانجام به زادگاه خود اِلبیره بازگشت و در همان‌جا درگذشت. [۲۱]
ابن بشکوال، خلف، الصلة، ج۲، ص۴۵۸، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۹۵۵م.
۸ - آثار و تألیفاتاز ابن ابی زمنین آثاری در دست است که بیش‌تر به روش ابن ابی الدّنیا (ه م) نوشته شده است. [۲۲]
حَمیدی، محمد، جذوة المقتبس، ج۱، ص۱۰۰، به کوشش ابراهیم الابیاری، بیروت، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م.
آنچه از اشعار وی در دست است، در زهد و موعظه، توجه به مرگ و معاد و نکوهش دنیاست [۲۳]
نیکل، AR، آموزشی ویبولتین - شعر عربی، ج۲، ص۷۲، بالتیمور، ۱۹۴۶.
[۲۴]
نیکل، AR، آموزشی ویبولتین - شعر عربی، ج۲، ص۷۱، بالتیمور، ۱۹۴۶.
[۲۵]
نیکل، AR، آموزشی ویبولتین - شعر عربی، بالتیمور، ۱۹۴۶.
اما در این مآخذ به جای ابن ابی زمنین به غلط ابن ریمین آمده است. آثار او عبارتند از:۸.۱ - آثار خطیاصول السّنّه یا رسالة فی عقیدة اهل السّنّة، که نسخه‌ای از آن در روان کوشک استانبول است [۲۶]
سید، فؤاد، فهرس المخطوطات المصورة، ج۱، ص۱۲۷، قاهره، ۱۹۵۴م.
مختصر تفسیر ابن سلاّم، [۲۷]
ابن فرحون، ابراهیم، الدیباج المذهَب، ج۲، ص۲۳۳، به کوشش محمد احمد ابوالنور، قاهره، ۱۹۷۴م.
یا تفسیر القرآن. نسخه نادری از این تفسیر در کتابخانه جامع قرویّین در فاس موجود است که در ۳۹۵ق نوشته شده و بر مصنّف قرائت شده است [۲۸]
تذکرة النوادر، حیدرآباد دکن، ج۱، ص۲۰، ۱۳۵۰ق/۱۹۳۱م.
قدوةالغازی [۲۹]
گیین روبلس، GAL، S، F، Catalogo د لس Manuscritos Arabes، ج۱، ص۲۳۵، مادرید سال ۱۸۸۹.
.۸.۲ - آثار چاپیمنتخب الاحکام، در فقه که در ۱۳۰۸ق/۱۸۹۱م در الجزایر به طبع رسیده است. [۳۰]
خلاّف، محمد عبدالوهاب، «الفقیه ابن ابی زمنین و مخطوطة منتخب الاحکام»، مجله معهد المخطوطات العربیة، س ۳۰، شم ۱، ۱۴۰۶ق.
آثار بسیار دیگری هم به او منسوب است که در مآخذ و فهارس متعدد از آن‌ها یاد شده است. ۹ - فهرست منابع(۱) ابن بشکوال، خلف، الصلة، به کوشش عزت عطار حسینی، قاهره، ۱۹۵۵م. (۲) ابن خاقان، فتح، مطمح الا´نفس، قسطنطینه، ۱۳۰۲ق/۱۸۹۲م. (۳) ابن عماد، عبدالحی، شذرات الذهب، قاهره، ۱۳۵۰ق/۱۹۳۱م. (۴) ابن فرحون، ابراهیم، الدیباج المذهَب، به کوشش محمد احمد ابوالنور، قاهره، ۱۹۷۴م. (۵) پالنسیا، آنخل گونزالس، تاریخ الفکر الاندلسی، ترجمه حسین مؤنس، قاهره، ۱۹۵۵م. (۶) تذکرة النوادر، حیدرآباد دکن، ۱۳۵۰ق/۱۹۳۱م. (۷) ثعالبی، عبدالملک، یتیمة الدهر، قاهره، ۱۳۵۲ق/۱۹۳۴م. (۸) حَمیدی، محمد، جذوة المقتبس، به کوشش ابراهیم الابیاری، بیروت، ۱۴۰۳ق/ ۱۹۸۳م. (۹) خلاّف، محمد عبدالوهاب، «الفقیه ابن ابی زمنین و مخطوطة منتخب الاحکام»، مجله معهد المخطوطات العربیة، س ۳۰، شم ۱، ۱۴۰۶ق. (۱۰) داوودی، محمد، طبقات المفسرین، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. (۱۱) ذهبی، شمس‌الدین محمد، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شُعیب ارنؤوط و محمد نعیم عرقوسی، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. (۱۲) ذهبی، شمس‌الدین محمد، العبر، به کوشش فؤلد سید، کویت، ۱۹۶۱م. (۱۳) سید، فؤاد، فهرس المخطوطات المصورة، قاهره، ۱۹۵۴م. (۱۴) قاضی عیاض، ابوالفضل، ترتیب المدارک، به کوشش احمد بکیر محمود، بیروت، ۱۹۶۷م. (۱۵) مخلوف، محمد، شجرة النور الزکیة، بیروت، ۱۳۴۹ق/ ۱۹۳۰م. (۱۶) GAL، S، گیین روبلس، F، Catalogo د لس Manuscritos Arabes، مادرید سال ۱۸۸۹. (۱۷) نیکل، AR، آموزشی ویبولتین - شعر عربی، بالتیمور، ۱۹۴۶. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن‌ابی‌زمنین»،ج۲ ص۸۱۵. رده‌های این صفحه : تراجم | حدیث شناسی | علمای اهل سنت | علمای قرن چهارم | فقهای مالکی | محدثین اهل سنت
|