ابن‌ایبک شهاب‌الدین احمد بن ایبک حسامی دمیاطیاِبْنِ اَیْبَک‌ْ، ابوالحسین احمد بن ایبک بن عبدالله، ملقب به شهاب‌الدین حسامی دِمیاطی (۷۰۰- ۷۴۹ق/۱۳۰۱- ۱۳۴۸م)، مورخ و محدث مصری است. ۱ - تولدوی در شهر دمیاط مصر متولد شد و همان‌جا نشو و نما یافت. ۲ - اساتیدابتدا از احمد بن عبدالرحیم و حسن بن عمر کردی و شهدة بنت الحصنی وست الوزراء و سپس در اسکندریه از ابراهیم غرافی حدیث شنید. آنگاه به مطالعه و برگزیدن احادیث پرداخت. [۱]
ابن حجر عسقلانی احمد، الدرر الکامنة، ج۱، ص۱۲۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۲ق/ ۱۹۷۲م.
در ۷۴۰ق به دمشق کوچ کرد و در آن‌جا نیز از محدثان زمان چون جمال‌الدین یوسف بن عبدالرحمان مزی حدیث شنید و از ابوالعباس احمد بن علی جزری و دیگر استادان آن عصر بهره گرفت.۳ - درگذشتابن ایبک تا ۷۴۲ق/۱۳۴۱م، سال وفات استادش مزی، در دمشق بود. آنگاه به مصر بازگشت و در رمضان ۷۴۹ق/ دسامبر ۱۳۴۸م بر اثر طاعون درگذشت. [۲]
ذهبی محمد، العبر، ج۴، ص۱۵۰، به کوشش محمد سعید بن بسیونی زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق.
[۳]
حسینی محمد، ذیل تذکرة الحفاظ للذهبی، ج۱، ص۵۵، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
۴ - جایگاه علمیوی از راویان مورد اعتماد و از رجال علم حدیث و از متکلمان عصر خویش بود [۵]
سخاوی محمد، الاعلان بالتوبیخ، ج۱، ص۲۱۷، به کوشش فرانتز روزنتال، بغداد، ۱۳۸۲ق/ ۱۹۶۳م.
[۶]
سخاوی محمد، الاعلان بالتوبیخ، ج۱، ص۲۲۶، به کوشش فرانتز روزنتال، بغداد، ۱۳۸۲ق/ ۱۹۶۳م.
[۷]
سخاوی محمد، الاعلان بالتوبیخ، ج۱، ص۲۳۰ و جم، به کوشش فرانتز روزنتال، بغداد، ۱۳۸۲ق/ ۱۹۶۳م.
و پس از ورود به دمشق طولی نکشید که بلندآوازه شد و برای عده‌ای از بزرگان به نوشتن معجم پرداخت. برخی از معاجم وی در مجلس بزرگان قرائت می‌شد. چنانکه نوشته‌اند تقی‌الدین ابوالفتح سبکی معجمی را که ابن ایبک به نام او تألیف کرده بود، در عمارت کلاسه که متصل به مسجد جامع اموی دمشق بود قرائت می‌کرد. [۸]
ابن قاضی شهبه ابوبکر احمد، طبقات الشافعیة، ج۲، ص۲۶۸، به کوشش حافظ عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
[۹]
ابن قاضی شهبه ابوبکر احمد، طبقات الشافعیة، ج۳، ص۴۷-۵۱، به کوشش حافظ عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م.
ذهبی جزوه‌ای از احادیث ابن ایبک مرتب ساخته بوده که ابن حجر [۱۰]
ابن حجر عسقلانی احمد، الدرر الکامنة، ج۱، ص۱۲۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۲ق/ ۱۹۷۲م.
آن را به خط خود ذهبی دیده بوده است.۵ - آثاربرخی از آثار وی عبارتند از: ۱. المستفاد من ذیل تاریخ بغداد لابن النجار، مرتب به حروف معجم در یک مجلد و شامل ۸ جزء به خط مؤلف که در کتابخانه خدیویه [۱۱]
خدیویه، فهرست، ج۱، ص۱۵۰.
مضبوط است. این کتاب با کمک وزارت معارف و تحقیقات علمی و امور فرهنگی هند و نظارت دائرة المعارف العثمانیة در ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م به چاپ رسیده است؛ ۲. الاحادیث العوالی؛ ۳. الفوائد؛ ۴. عمدة الفاضل فی اختصار الکامل؛ ۵. معجم سبکی؛ ۶. معجم دبوسی؛ ۷. ذیل فی الوفیات علی الشریف الحسینی. [۱۲]
حسینی محمد، ذیل تذکرة الحفاظ للذهبی، ج۱، ص۵۵، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
افزون بر اینها وی به تدوین گزیده‌ای از احادیث رافعی پرداخت، اما آن را به پایان نرسانید. [۱۳]
ابن حجر عسقلانی احمد، الدرر الکامنة، ج۱، ص۱۲۴، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۲ق/ ۱۹۷۲م.
۶ - فهرست منابع(۱) ابن حجر عسقلانی احمد، الدرر الکامنة، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۲ق/ ۱۹۷۲م. (۲) ابن قاضی شهبه ابوبکر احمد، طبقات الشافعیة، به کوشش حافظ عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۹ق/۱۹۷۹م. (۳) ابوفرح قیصر، مقدمة المستفاد من ذیل تاریخ بغداد، حیدرآباد دکن، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م. (۴) حسینی محمد، ذیل تذکرة الحفاظ للذهبی، بیروت، داراحیاء التراث العربی. (۵) خدیویه، فهرست. (۶) ذهبی محمد، العبر، به کوشش محمد سعید بن بسیونی زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق. (۷) سخاوی محمد، الاعلان بالتوبیخ، به کوشش فرانتز روزنتال، بغداد، ۱۳۸۲ق/ ۱۹۶۳م؛ ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن ایبک»، ج۳، ص۹۲۳. رده‌های این صفحه : تراجم | حدیث شناسی | علمای اهل سنت | علمای قرن هشتم | محدثین اهل سنت | مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی | مورخین
|