ابواحمد عبدالعزیز بن یحیی جلودی بصریجَلودی، ابواحمد عبدالعزیز بن یحیی بن احمد بصری، از بزرگان شیعه در قرن سوم و اوایل قرن چهارم است. ۱ - نسبوی از نوادگان عیسی جلودی، از اصحاب امام باقر علیه‌السلام بود. ۲ - اصلیتدرباره نسبت جلودی، اختلاف‌نظر وجود دارد، از جمله گفته‌اند جلود، بر وزن جعفر یا قبول، منطقه‌ای است در شام یا اندلس یا افریقا یا در منطقه‌ای به‌نام بحر و یا نام شاخه‌ای است از قبیله اَزْد. [۱]
احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر برجال النجاشی، ج۱، ص۲۴۰، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۲]
یاقوت حموی، ذیل «جلود».
[۳]
حسن بن یوسف علامه حلّی، رجال العلامه الحلی، ج۱، ص۱۱۶، چاپ محمدصادق بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۱/۱۹۶۱، چاپ افست قم ۱۴۰۲.
۳ - تولدتاریخ ولادت وی معلوم نیست. ۴ - محل زندگیظاهراً تمام عمر در بصره بوده و در آن‌جا نزد ابوعبداللّه محمد بن زکریا جوهری غَلاّبی (متوفی ۲۸۰) تلمذ کرده است. ۵ - اساتیدباتوجه به کثرت اخبار منقول از وی، شاید بتوان غلاّبی را مهم‌ترین استاد جلودی دانست. [۵]
ابن‌بابویه، الامالی، ج۱، ص۲۲۹، قم ۱۴۰۴.
[۶]
ابن‌بابویه، الامالی، ج۱، ص۲۵۶، قم ۱۴۰۴.
[۱۱]
علی بن محمد خزاز رازی، کفایة الاثر فی الن صعلی‌الائمة الاثنی‌عشر، ج۱، ص۱۳۴، چاپ عبداللطیف حسینی کوه‌کمری خوئی، قم ۱۴۰۱.
[۱۲]
علی‌بن محمد خزاز رازی، کفایة الاثر فی الن صعلی‌الائمة الاثنی‌عشر، ج۱، ص۱۶۰، چاپ عبداللطیف حسینی کوه‌کمری خوئی، قم ۱۴۰۱.
از دیگر کسانی که جلودی از آن‌ها حدیث نقل کرده است، ابوالخیر احمد بن محمد بن جعفر طائی ، [۱۳]
دلائل الامامة، منسوب به محمدبن جریر طبری آملی، ج۱، ص۵۳۹، قم: مؤسسه‌البعثه، ۱۴۱۳.
ابوالقاسم عبدالواحد بن عبداللّه بن یونس موصلی [۱۴]
حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج۳، ص۲۸۴، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۰۸.
و ابوعبداللّه احمد بن عمار بن خالد [۱۵]
ابن‌طاووس، الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف، ج۲، ص۴۱۷، چاپ جلال‌الدین حسینی، قم ۱۴۰۰.
بوده‌اند.۶ - شاگرداندرباره شاگردان وی اطلاع چندانی در دست نیست، فقط می‌دانیم که احمد بن ابراهیم بن معلّی بصری ، علاوه بر روایت آثار جلودی، مستملی وی در بصره بوده است و ابوعلی احمد بن محمد صولی ، شاگرد جلودی، نیز در ۳۵۲ یا ۳۵۳ به بغداد رفته و در مسجد بَراثا ، مسجد معروف شیعیان ، روایاتی از جلودی نقل کرده است. [۱۸]
محمد بن محمد مفید، کتاب الامالی، ج۱، ص۱۶۵، چاپ حسین استاد ولی و علی‌اکبر غفاری، قم ۱۴۰۳.
منزلت جلودی در جامعه امامیه بصره بدان حد بود که وی را شیخ امامیه در بصره خوانده‌اند. [۱۹]
بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر برجال النجاشی، ج۱، ص۲۴۰، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۲۰]
ابن‌داوود حلّی، کتاب الرجال، ج۱، ص۱۲۹، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۹۲/۱۹۷۲، چاپ افست قم.
در هیچ‌یک از کتب رجال ، در درستی عقاید و روایات جلودی تشکیک نشده و او را در علوم گوناگون (همچون تاریخ ، حدیث ، نجوم ، فقه و کلام ) صاحب‌نظر دانسته‌اند. ۷ - آثارآثار بسیاری درباره اخبار و سِیر و روایات و مباحث فقهی برای وی برشمرده‌اند. نجاشی [۲۱]
احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر برجال النجاشی، ج۱، ص۲۴۰۲۴۴، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
حدود دویست اثر از وی نام برده و گفته که بعضی از آن‌ها را دیده، از جمله آنهاست: کتاب التفسیر عن علی ؛ مجموع قرائة امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب علیه‌السلام؛ کتاب الجَمَل ؛ کتاب صِفّین ؛ کتاب الحَکَمَین ؛ کتاب مسند امیرالمؤمنین علیه‌السلام؛ و کتاب التجارات عن علی . [۲۲]
ابن‌ندیم، ج۱، ص۱۲۸.
امروزه از بیش‌تر این آثار فقط نامی باقی مانده است. ۸ - راویاندر ۳۱۷ در بصره، ابوالعباس محمد بن ابراهیم بن اسحاق طالقانی برخی آثار جلودی را از وی سماع کرده است. [۲۳]
ابن‌بابویه، الامالی، ج۱، ص۶۳۰، قم ۱۴۰۴.
این فرد مهم‌ترین راوی آثار جلودی برای شیخ‌صدوق (متوفی ۳۸۱) بوده و صدوق در اغلب آثار خود، آنچه را که به روایت از جلودی آورده، از طریق طالقانی نقل کرده است. [۲۴]
ابن‌بابویه، الامالی، ج۱، ص۲۲۹، قم ۱۴۰۴.
[۲۵]
ابن‌بابویه، الامالی، ج۱، ص۲۵۶، قم ۱۴۰۴.
[۲۶]
ابن‌بابویه، الامالی، ج۱، ص۲۷۱، قم ۱۴۰۴.
[۲۷]
ابن‌بابویه، الامالی، ج۱، ص۴۷۲، قم ۱۴۰۴.
هارون بن موسی تلعکبری (متوفی ۳۸۵)، [۳۳]
ابن‌طاووس، فلاح السائل و نجاح المسائل فی عمل الیوم و اللیلة، ج۱، ص۱۴۴، چاپ غلامحسین مجیدی، قم ۱۳۷۷ش.
ابوسعید حسن بن عبداللّه عسکری (متوفی ۳۸۲) [۳۴]
ابن‌بابویه، الامالی، ج۱، ص۲۲۹، قم ۱۴۰۴.
و ابوعبداللّه محمد بن احمد صفوانی (زنده در ۳۵۲) نیز از مهم‌ترین راویان جلودی بوده‌اند.۹ - تألیفاتنجاشی، [۳۹]
احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر برجال النجاشی، ج۱، ص۲۴۲، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
یکی از تألیفات جلودی در باب ابن‌عباس ، را تفسیره عن الصحابة (یعنی تفسیر ابن‌عباس به روایت از صحابه ) ذکر کرده است.ظاهراً این اثر، مأخذ منقولات حاکم حسکانی در شواهد التنزیل از جلودی بوده است. حسکانی این مطالب را به نقل از ابوعبداللّه محمد بن عبداللّه شیرازی (متوفی ۴۲۸) و ابوبکر محمد بن احمد بن محمد جرجرائی (جرجانی) نقل کرده است. [۴۰]
عبیداللّه بن عبداللّه حسکانی، شواهدالتنزیل لقواعد التفضیل، ج۱، ص۶۶، چاپ محمدباقر محمودی، تهران ۱۴۱۱/۱۹۹۰.
[۴۱]
عبیداللّه بن عبداللّه حسکانی، شواهدالتنزیل لقواعد التفضیل، ج۱، ص۱۶۹، چاپ محمدباقر محمودی، تهران ۱۴۱۱/۱۹۹۰.
[۴۲]
عبیداللّه بن عبداللّه حسکانی، شواهدالتنزیل لقواعد التفضیل، ج۱، ص۱۷۸، چاپ محمدباقر محمودی، تهران ۱۴۱۱/۱۹۹۰.
[۴۳]
عبیداللّه بن عبداللّه حسکانی، شواهدالتنزیل لقواعد التفضیل، ج۱، ص۱۹۸، چاپ محمدباقر محمودی، تهران ۱۴۱۱/۱۹۹۰.
[۴۴]
عبیداللّه بن عبداللّه حسکانی، شواهدالتنزیل لقواعد التفضیل، ج۱، ص۴۰۱، چاپ محمدباقر محمودی، تهران ۱۴۱۱/۱۹۹۰.
[۴۵]
عبیداللّه بن عبداللّه حسکانی، شواهدالتنزیل لقواعد التفضیل، ج۱، ص۵۷۲، چاپ محمدباقر محمودی، تهران ۱۴۱۱/۱۹۹۰.
[۴۶]
عبیداللّه بن عبداللّه حسکانی، شواهدالتنزیل لقواعد التفضیل، ج۲، ص۱۶۷، چاپ محمدباقر محمودی، تهران ۱۴۱۱/۱۹۹۰.
ابن‌طاووس از برخی آثار جلودی که در اختیارش بوده، مطالبی نقل کرده است. ابراهیم بن علی کفعمی (متوفی ۹۰۵) [۴۷]
ابراهیم بن علی کفعمی، المصباح، ج۱، ص۳۰۱ـ۳۰۲، چاپ سنگی (تهران) ۱۳۲۱، چاپ افست قم ۱۴۰۵.
از کتاب صِفّین جلودی عبارتی نقل کرده است.تاریخ وفات جلودی را ابن‌طاووس [۴۸]
ابن‌طاووس، محاسبه النفس، ج۱، ص۵۲، چاپ جواد قیومی اصفهانی، نشر القیوم، ۱۴۱۹.
سال ۳۰۲، و ابن‌ندیم [۴۹]
ابن‌ندیم، ج۱، ص۱۲۸.
پس از ۳۳۰ ذکر کرده است. [۵۰]
آقابزرگ طهرانی، ج۱، ص۳۱۵.
[۵۱]
آقابزرگ طهرانی، ج۱، ص۳۱۲.
باتوجه به روایت محمد بن ابراهیم طالقانی [۵۲]
ابن‌بابویه، الامالی، ج۱، ص۶۳۰، قم ۱۴۰۴.
و ابوبکر جرجرائی [۵۳]
عبیداللّه بن عبداللّه حسکانی، شواهدالتنزیل لقواعد التفضیل، ج۱، ص۶۶، چاپ محمدباقر محمودی، تهران ۱۴۱۱/۱۹۹۰.
از جلودی در ۳۱۷، تاریخ ۳۰۲ نادرست است.۱۰ - وفاتبه نوشته خزّاز رازی (خزّاز رازی، ص۳۲۶)، جلودی در ۱۷ ذیحجه ۳۳۲ وفات یافت و در روز غدیر دفن شد؛ به نظر می‌رسد که این تاریخ ، صحیح باشد. ۱۱ - فهرست منابع(۱) آقابزرگ طهرانی، الذریعه. (۲) ابن‌بابویه، الامالی، قم ۱۴۰۴. (۳) ابن‌بابویه، علل الشرایع، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶، چاپ افست قم. (۴) ابن‌داوود حلّی، کتاب الرجال، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۹۲/۱۹۷۲، چاپ افست قم. (۵) ابن‌طاووس، الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف، چاپ جلال‌الدین حسینی، قم ۱۴۰۰. (۶) ابن‌طاووس، فلاح السائل و نجاح المسائل فی عمل الیوم و اللیلة، چاپ غلامحسین مجیدی، قم ۱۳۷۷ش. (۷) ابن‌طاووس، محاسبه النفس، چاپ جواد قیومی اصفهانی، نشر القیوم، ۱۴۱۹. (۸) ابن‌ندیم، الفهرست. (۹) عبیداللّه بن عبداللّه حسکانی، شواهدالتنزیل لقواعد التفضیل، چاپ محمدباقر محمودی، تهران ۱۴۱۱/۱۹۹۰. (۱۰) علی بن محمد خزاز رازی، کفایة الاثر فی الن صعلی‌الائمة الاثنی‌عشر، چاپ عبداللطیف حسینی کوه‌کمری خوئی، قم ۱۴۰۱. (۱۱) دلائل الامامة، منسوب به محمدبن جریر طبری آملی، قم: مؤسسه‌البعثه، ۱۴۱۳. (۱۲) محمد بن حسن طوسی، الفهرست، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۷. (۱۳) حسن بن یوسف علامه حلّی، رجال العلامه الحلی، چاپ محمدصادق بحرالعلوم، نجف ۱۳۸۱/۱۹۶۱، چاپ افست قم ۱۴۰۲. (۱۴) ابراهیم بن علی کفعمی، المصباح، چاپ سنگی (تهران) ۱۳۲۱، چاپ افست قم ۱۴۰۵. (۱۵) محمد بن محمد مفید، کتاب الامالی، چاپ حسین استاد ولی و علی‌اکبر غفاری، قم ۱۴۰۳. (۱۶) احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر برجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷. (۱۷) حسین بن محمدتقی نوری، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم ۱۴۰۷ـ۱۴۰۸. (۱۸) یاقوت حموی، معجم الادباء. ۱۲ - پانویس۱۳ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله « ابواحمد جلودی»، شماره۴۷۹۶. |