ابوعبدالله جیهانیابوعبدالله محمد بن احمد جیهانی (متوفای ۳۵۲ق)، یکی از صاحب منصبان خاندان جیهانی بود که در دولت سامانی به مقام وزرات رسید. او همچنین یکی از جغرافیدانان و نویسندگان قرن چهارم قمری بود و به سال ۳۵۲ ق درگذشت. ۱ - معرفی اجمالیابوعبدالله، محمد بن احمد جیهانی، منسوب به «جیهان» (شهری در خراسان) جغرافیدان و وزیر سامانیان است. چون احمد بن اسماعیل سامانی، امیر خراسان، در سال ۳۰۱ ق درگذشت، پسرش سعید نصر سامانی، در ۸ سالگی به جای پدر نشست و جیهانی زمام امور را به دست گرفت و به خوبی مملکت را اداره کرد. مقدسی، در مقدمه کتابش احسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم او را جغرافیدان معرفی کرده است و می گوید: «ابوعبدالله جیهانی، وزیر امیرخراسان، در فلسفه، نجوم و هیأت، عالم بود و مسافرانی را که بدان سامان می رفتند، گردآوری می کرد و از ممالکشان و راه های ورودی آن، از آنان می‌پرسید تا بدین وسیله، توفیق فتح کشورها را به دست آورده و راه‌های ورود به آن کشورها را شناسایی کند...». ابن فضلان، در سال ۳۰۹ ق در مأموریت سیاسی که به سرزمین ولگا داشت، هنگام عبورش از بخارا با جیهانی ملاقات کرد. ۲ - آثار و تالیفاتابوعبدالله جیهانی، کتابی در هفت جلد تألیف کرده است که در آن اطلاعات زیادی از دانش جغرافی قدیم به یادگار گذاشت و در همین کتاب، جهان به هفت اقلیم تقسیم شده است و برای هر اقلیم ستاره‌ای قرار داد و آنچه از دشت‌ها، کوه‌ها، دره‌ها، تپّه‌ها، جنگل‌ها، رودخانه‌ها و... در آن اقلیم بود را شرح و توضیح داد. مقدسی در کتابش آورده است: «جیهانی، بیشترین استفاده را از آثار ابن خردادبه برده است.» مسعودی درباره جیهانی می گوید: «جیهانی کتابی در وصف زمین و اخبارش و آنچه در آن است، از عجایب، کشورها، شهرها، شهرستان‌ها، دریاها، رودخانه‌ها، ملت‌ها، مسکن‌شان و دیگر اخبار عجیب و داستان‌های زیبا و شنیدنی، تألیف کرده است.» وی هم چنین کتاب المسالک و الممالک را نوشته، و تألیفات دیگری نیز دارد که صاحب الفهرست از آنها یاد کرده است. این تألیفات، دلالت می کند بر این که وی شناخت خوبی از فرهنگ ایرانیان داشته است و این به خاطر ارتباط و مصاحبت وی با سامانیان بوده است. ۳ - وفاتدر تاریخ وفات جیهانی، اختلاف است؛ بعضی مصادر سال ۳۹۱ ق را سال وفاتش ذکر کرده اند. [۳]
کراچکوفسکی، ايگناتى یولیانوویچ، تاریخ الادب الجغرافی، ج۱، ص۱۸۷.
۴ - پانویس
۵ - منبععبدالسلام ترمانینی، رویدادهای تاریخ اسلام، ترجمه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ج۲، ص۲۶۴. رده‌های این صفحه : جغرافیدانان قرن 4 (قمری) | خاندان جیهانی | درگذشتگان سال 352 (قمری) | شخصیت‌های قرن 4 (قمری) | نویسندگان قرن 4 (قمری) | وزرای سامانی
|