ادب تدبر در قرآنقرآن کریم همه مسلمانان را به قرائت قرآن، دعوت نموده است. فاقرؤوا ما تیسر من القرآن، و برای آن ثواب و فضیلت زیادی وارد شده است. بنابراین جا دارد هر مسلمانی مقداری از وقت خود را به قرائت قرآن اختصاص دهد. اما وظیفه ما در قرائت قرآن همین جا پایان نمی‌پذیرد. کسی که با قرآن مانوس شد وظیفه دیگری هم نسبت به آن دارد که قرآن به آن اشاره نموده است. ۱ - اهمیت تدبر در قرآنخداوند در سوره «ص» آیه ۲۹، وظیفه بعدی مسلمانان را در قبال قرآن چنین بیان می‌کند: کتاب انزلناه الیک مبارک لیدبروا آیاته و لیتذکر اولوا الالباب. قرآن کتاب با برکتی است که آن را به سوی تو (ای پیامبر) فرستادیم تا (مردم) در آیات آن تدبر کنند و برای خردمندان تذکر است. آیة یاد شده به همه مسلمانان می‌آموزد که یکی از آداب تلاوت قرآن توجه به معانی قرآن و اندیشیدن در آیات آن است. به این معنا که هر مسلمانی موقعی که قرآن می‌خواند باید به معانی آیات توجه کند، پیام آیه را بفهمد و خود را مخاطب کلام خدا بداند تا زمینة عمل به آیات قرآن کریم را در خود فراهم سازد. برای این منظور از هنگام شروع تلاوت (استعاذه) تا اتمام قرائت لازم است قاری قرآن افکار خود را متمرکز کند، به چیز دیگری جز قرآن و معانی آن فکر نکند. اصولا خواندن قرآن بدون تدبر در آن، ارزش قابل توجهی ندارد؛ زیرا هدف از نزول قرآن، عمل به آیات آن است و توجه به معانی و تدبر در قرآن، مقدمه و دریچه‌ای به سوی عمل است. امام علی (علیه‌السّلام) دربارة اهمیت تدبر در قرآن چنین می‌فرماید: «الا لا خیر فی قراءة لیس فیها تدبر...». بدانید قرائتی که همراه با تدبر نباشد خیری در آن نیست. ۲ - کلیدهای تدبر در قرآنبا توجه به این مطلب، قبل از خواندن هر آیه ترجمه آن را بخوانند و در آن اندیشه کنند. هر بار که می‌خواهند قرآن بخوانند مقداری (مثلا یک یا دو صفحه) را معین کنند. آیات قرآن را به روشنی تلاوت نمایند و همچون شعر آن را به سرعت قرائت نکن، امام صادق (علیه‌السلام): می‌فرمایند: یا مفضل لو تدبر القرآن شیعتنا لما شکوا فی فضلنا... «ای مفضل اگر شیعیان ما در قرآن تدبر می‌کردند هرگز در برتری ما شک نمی‌کردند». ۲.۱ - استفاده از قرآن‌های مترجمکسانی که با زبان عربی آشنا نیستند برای پی بردن به معانی آیات می‌توانند از قرآن‌هایی که ترجمه دارد استفاده کنند. سعی کنند از ترجمه‌هایی بهره گیرند که عباراتش ساده، سلیس و روان باشد. پس از تهیة قرآن‌های مترجم، برای پی بردن به معانی آیات می‌توان از دو روش بهره گرفت: ۲.۱.۱ - طرق استفاده از معانی آیاتالف. قبل از خواندن هر آیه ترجمه آن را بخوانند و در آن اندیشه کنند. سپس ترجمه آیه بعد و... به همین ترتیب تا پایان قرائت عمل کنند. ب. هر بار که می‌خواهند قرآن بخوانند مقداری (مثلا یک یا دو صفحه) را معین کنند. قبل از شروع به قرائت، ترجمه‌های آیات انتخابی را به دقت مطالعه کنند، پس از بهره برداری و تدبر در آن، قرائت قرآن را شروع کنند. ۲.۲ - ترتیل خواندنمنظور از ترتیل خوانی قرآن، صحیح خواندن و شمرده قرائت کردن آن است، در حالی که به معانی آیات توجه شود. یکی از راه‌های اندیشیدن و تدبر در قرآن، آرام و شمرده خواندن آن است که به ان روش «ترتیل» می‌گویند. ولی کم نیستند افرادی که سعی آنها موقع قرائت، به آخر سوره رسیدن است و جز آن فکر و ذکر دیگری ندارند. این نوع قرائت قرآن فضیلت چندانی ندارد، بلکه پیشوایان اسلام آن را ناپسند شمرده‌اند. امام علی (علیه‌السّلام) فرمود: از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مورد آیه «و رتل القرآن ترتیلا» سؤال شد، حضرت فرمودند: «بیّنه تبیینا و لا تهذّه هذّ الشعر، قفوا عند عجائبه و جرحوا به القلوب و لا یکن هم احدکم آخر السورة». آیات قرآن را به روشنی تلاوت نما و همچون شعر آن را به سرعت قرائت نکن، در برابر شگفتی‌هایش بایستید و دل‌های خویش را به وسیله قرآن بشکنید و سعی هیچ یک از شما رسیدن به آخر سوره نباشد. ۲.۳ - دوری از گناهانقرآن کریم کتاب حق است و برای هدایت همة انسان‌ها نازل شده است. یکی از زمینه‌های هدایت، تلاوت قرآن همراه با تدبر است. ولی بعضی از انسان‌ها بر اثر گناه، بر دل‌هایشان قفل‌هایی نهاده می‌شود و توفیق تدبر در قرآن نصیبشان نمی‌شود. خداوند در این زمینه می‌فرماید: «ا فلا یتدبرون القرآن‌ام علی قلوب اقفالها» «آیا آنها در قرآن تدبر نمی‌کنند، یا بر دل‌هایشان قفل نهاده شده است». دلبستگی به دنیا و گناه مانع توجه و تفکر در قرآن است. گناه، دل را قفل و می‌بندد، همان طوری که درب‌های ظاهری با قفل آهنی بسته می‌شود. اگر کسی چشم دلش باز بود می‌تواند در قرآن تدبر کند و معانی قرآن را در آن نفوذ دهد. از خدای رحمان و رحیم می‌خواهیم به همة ما مسلمانان به خصوص پیروان اهل بیت (علیهم‌السّلام) توفیق قرائت و تدبر در قرآن عنایت فرماید و موانع تدبر در قرآن را از سر راه آنان بردارد. امام خمینی بر این عقیده است که در تدبر در قرآن برای عموم آحاد جامعه اسلامی میسر است و هر مسلمان در هر آیه از آیات شریفه که تدبر می‌کند، مفاد آن را با حال خود تطبیق دهد و نقصان خود را به‌واسطه آن مرتفع سازد و امراض و گناهان خود به‌واسطه آن برطرف کند. زیرا حجاب معاصی و کدورت حاصل از طغیان و سرکشی قلب را از ادراک حقایق دور می‌کند و در این صورت این گناهان قلب را از تدبر و تفکر در آیات الهی محروم می‌کند (لَهُمْ قُلُوبٌ لَا یَفْقَهُونَ بِهَا وَلَهُمْ اَعْیُنٌ لَا یُبْصِرُونَ بِهَا وَلَهُمْ آذَانٌ لَا یَسْمَعُونَ بِهَا اُولَئِکَ کَالْاَنْعَامِ بَلْ هُمْ) یکی دیگر از حجبی که مانع درک قرآن و معارف آن است حب دنیا است که به‌واسطه آن قلب تمام همت خود را مصروف آن می‌کند. امام خمینی در بیانی دیگر تدبر در قرآن بدون باز شدن قفل¬های قلب را بی‌اثر می‌داند البته ایشان با امیدبخشی به مخاطب خود، همگان را از یاس در درک آثار تدبر در قرآن برحذر می‌دارد که خود یاس، از قفل‌های بزرگ است، ازاین‌رو سالک در رفع حجاب حجب و شکستن اقفال برای رسیدن به آب زلال و سرچشمه نور باید کوشش کند. امام خمینی دعوت به تفکر و تحسین آن در قرآن را یکی از ادله استفاده از عقل در فهم برمی‌شمارد و با استناد به آیه (وَ اَنْزَلْنا اِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ اِلَیْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ) غایت انزال کتب بزرگ آسمانی و قرآن عظیم، تفکر و تدبر به آن است. البته این نوع تفکر و در آیات الهی و فهم معارف و توحید غیر از تفسیر به رای می‌باشد. ۳ - پانویس۴ - منبع• سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «ادب تدبر در قرآن». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. |