ادوات حصر و استثناادوات حصر و استثنا به الفاظ دلالت کننده بر محصور کردن یک چیز به چیز دیگر اطلاق می‌شود. ۱ - تعریفحصر به معنای محصور کردن است. در زبان عربی ، اسباب و الفاظی برای افاده معنای حصر وجود دارد که به آنها ادوات حصر گفته می‌شود، از قبیل:«انّما و الاّ»؛ برای مثال، انما در «انّما الاعمال بالنیّات» افاده حصر می‌نماید. از آن جا که ادوات حصر متفاوت بوده و هر کدام احکام مخصوص به خود دارد و در همه حالات، مفید حصر نمی‌باشد، اصولیون هر یک را جداگانه مطرح نموده‌اند. استثنا به معنای خارج کردن چیزی از حکم مذکور در کلام می‌باشد، به گونه‌ای که اگر این اخراج نبود، حکم مذکور شامل آن چیز می‌شد. به اسباب و الفاظی که از آنها برای افاده استثنا استفاده می‌شود ادوات استثنا می‌گویند، مانند:حاشا، خَلا، ما خَلا، اِلاّ، ما لم یکن، لایکون، عَدا، ما عَدا، سوی، ما سوی، غیر، و لیس. عمده از میان این الفاظ ، لفظ «اِلاّ» است که در همه ابواب استثنا می‌آید. [۳]
الاصول، شیرازی، محمد، ج۵، ص۱۱.
[۴]
تهذیب الاصول، سبزواری، عبدالاعلی، ج۱، ص۱۱۷.
[۶]
کتاب التعریفات، جرجانی، محمد بن علی، ص۱۰.
[۷]
موسوعة مصطلحات اصول الفقه عند المسلمین، عجم، رفیق، ج۱، ص(۱۰۴-۱۰۱).
۲ - پانویس
۳ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۱۳۷، برگرفته از مقاله «ادوات حصر و استثنا». |