اراده استعمالیاراده استعمالی به قصد ایجاد یک معنا در ذهن مخاطب، یا قصد استعمال لفظ در معنا اطلاق می‌شود. ۱ - تعریفاراده استعمالی، مقابل اراده جدی می‌باشد و آن، اراده متکلم بر تفهیم معنای موضوع له یا مستعمل فیه لفظ است؛ به بیان دیگر، اراده گوینده را به استعمال لفظ در معنایی برای ایجاد آن معنا در ذهن مخاطب، اراده استعمالی می‌گویند. ۲ - نکته اولمتکلم در هر کلامی دو اراده دارد: اراده استعمالی؛ اراده جدی. این دو اراده گاهی با هم تطابق دارند و گاهی تفاوت، و در موارد شک ، اصل، تطابق اراده استعمالی و جدی است. در جملات اخباری کنایی و در اوامر امتحانی، این دو اراده به روشنی از هم تفکیک می‌گردند: ۱. در کنایات، مثل: «زید کثیر الرماد»، اراده استعمالی نسبت به لفظ «زید» و «لفظ» کثیر الرماد «این است که هر دو در معنای حقیقی استعمال شده‌اند، اما مراد جدی از آن‌ها، سخاوت زید است. ۲. در اوامر امتحانی، مثل امر به ذبح اسماعیل علیه‌السّلام ، مراد استعمالی، ذبح اسماعیل است، اما مراد جدی، امتحان حضرت ابراهیم علیه‌السّلام است. ۳ - نکته دومملاک حقیقی یا مجازی بودن معنا، اراده استعمالی است. ۴ - نکته سوماراده از نظر بعضی از اصولیون ، همانند مرحوم « آخوند خراسانی »، به اراده استعمالی و اراده جدّی تقسیم می‌گردد، که توضیح آن در بالا آمد، اما در نوشته‌های برخی دیگر همانند مرحوم « محقق نائینی »، به اراده استعمالی، اراده تفهیمی و اراده جدّی تقسیم گردیده است. بنا بر نظر دوم، اراده استعمالی، فقط قصد استعمال لفظ در معنا است، ولی در اراده تفهیمی، افزون بر آن، گوینده باید در صدد تفهیم معنا به غیر نیز باشد. و امّا اراده جدّی، در هر دو مبنا یک تعریف دارد. [۷]
خمینی، روح الله، انوار الهدایة فی التعلیقة علی الکفایة، ج۲، ص۷۵.
[۸]
فاضل لنکرانی، محمد، سیری کامل در اصول فقه، ج۱، ص۵۳۱.
۵ - عناوین مرتبطاراده جدی ؛ اراده تفهیمی . ۶ - پانویس
۷ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۱۴۱، برگرفته از مقاله «اراده استعمالی». |