بویاییبویایی از حواس پنجگانه‌ی ظاهری است و در باب قصاص و دیات از آن سخن رفته است. به عنوان بویایی، شامه، شم، شمیه، قوه شامه، قوه بویایی، قوه شم و قوه شمیه نیز گفته می شود. ۱ - بویایی در قصاصدر بینی قصاص است؛ و بینی شامّه‌دار به بینی‌ای که شامه ندارد، قصاص می‌شود. و بینی سالم به جذام‌دار - مادامی‌که چیزی از آن ریخته نشده باشد وگرنه به‌اندازه‌ای که موجود است - قصاص می‌شود. و بینی کوچک و بزرگ و پهن و بلند و بینی کشیده که دارای برآمدگی است با هم مساوی می‌باشند. و ظاهر آن است که بینی سالم به بینی خشکیده که مانند فلج است، قصاص نمی‌شود. و به قطع مارن و به قطع قسمتی از آن قصاص می‌شود. و مارن آن قسمتی از بینی است که نرمی دارد و اگر مارن با قسمتی از قصبه (نیچه) بینی، قطع شود آیا مجموع قصاص می‌شود یا مارن قصاص می‌شود و در قصبه ارش است؟ دو وجه است. و در اینجا وجه دیگری است و آن قصاص است مادامی‌که قصبه به استخوان نرسد؛ پس نیچه غضروفی با مارن قصاص می‌شود و استخوان قصاص نمی‌شود. [۱]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۵۸۳، کتاب القصاص، القسم الثانی فی قصاص ما دون النفس، مسالة۲۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
پس بینی دارای حسّ بویایی در مقابل بینی فاقد آن، قصاص می‌شود. ۲ - دیه از بین بردن حسّ بویاییبه نظر امام خمینی «در زایل کردن بویایی از دو سوراخ بینی دیه کامل است. و از یک سوراخ، نصف دیه می‌باشد. البته این دومی اشکال دارد؛ پس احتیاط به مصالحه ترک نشود.» [۳]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۶۳۱، کتاب الدیات، المقصد الثانی فی الجنایة علی المنافع، الرابع، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
به بیان صاحب جواهر از بین بردن حسّ بویایی کسی از هر دو مجرای بینی موجب ثبوت دیه‌ی کامل و از یک مجرا موجب ثبوت نصف دیه است. در صورت پیدایی اختلاف میان جنایتکار و آنکه جنایت بر او وارد شده در از بین رفتن حسّ بویایی، به چیزهایی که بو ی تند یا خوش دارند،- بدون آنکه مجنی علیه متوجّه گردد- آزمایش می‌شود و چنانچه به آزمایش نیز مشخّص نشد، چون از موارد لوث، به شمار می‌رود با قسامه، به نفع آسیب دیده حکم می‌شود. امام خمینی در تحریرالوسیله در این باره می‌نویسد: «اگر زایل شدن آن را ادعا نماید و جانی آن را انکار کند به بوهای تند و سوزاننده در حال غفلت او امتحان می‌شود، پس اگر صدق او تحقق پیدا کرد دیه گرفته می‌شود وگرنه بر او به قسامه استظهار می‌شود و برای او قضاوت می‌شود. و اگر استکشاف آن در زمان ما با وسایل جدید، ممکن باشد به اهل خبره رجوع می‌شود، البته احتیاط (واجب) اعتبار تعدد و عدالت است؛ پس با قیام بیّنه، به آن عمل می‌شود.» [۵]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۶۳۱، کتاب الدیات، المقصد الثانی فی الجنایة علی المنافع، الرابع، مسالة۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۳ - برگشت حسّ بویایی پس از گزفتن دیه۱)اگر حسّ بویایی مجنیّ علیه پس از گرفتن دیه بازگردد در صورتی که بازگشت آن نشانه‌ی از بین نرفتن حسّ بویایی بر اثر جنایت باشد جانی می‌تواند دیه را پس بگیرد و مورد از موارد پرداخت ارش، خواهد بود. ۲)از دیگر موارد ارش، موردی است که اهل خبره به بازگشت بویایی در زمان معیّن حکم کند و در آن مدّت، بویایی بازگردد. البتّه اگر مجنیّ علیه پیش از مدّت تعیین شده بمیرد، دیه بر جانی مستقر خواهد شد. ۴ - دیه قطع بینی و ازاله بویاییقطع بینی که منجرّ به از بین رفتن حسّ بویایی گردد دو دیه دارد: دیه‌ی بینی و دیه‌ی حسّ بویایی. امام خمینی در تحریرالوسیله در این باره می‌نویسد: «اگر بینی را قطع نماید پس حسّ بویایی از بین برود دو دیه می‌باشد. و همچنین است اگر بر او جنایتی کند که بویایی را از بین ببرد بر او با دیه زایل شدن آن، دیه جنایت هم هست. و اگر دیه مقدری برای آن نباشد، پس حکومت ثابت است.» [۹]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۶۳۱، کتاب الدیات، المقصد الثانی فی الجنایة علی المنافع، الرابع، مسالة۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۵ - پانویس۶ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام،ج۲، ص۱۴۸-۱۴۹. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |