بیت جبرینبِیْتْجِبْرین، ناحیه و شهری باستانی در شهرستان الخلیل می‌باشد. فهرست مندرجات۱.۱ - موقعیت مکانی ۱.۲ - نام‌های دیگر ۱.۲.۱ - قوما جبارین ۱.۲.۲ - قرارگاه عماقله ۱.۲.۳ - هوری‌ها ۱.۲.۴ - شهر غارنشینان ۱.۲.۵ - بت‌گوبرین ۱.۲.۶ - بت‌ابریس ۱.۲.۷ - بیتوگبرا ۱.۲.۸ - الیوتروپولیس ۲ - دوره اسلامی ۲.۱ - جمعیت ۲.۲ - وسعت اراضی ۳ - دوره اشغال صهیونیست‌ها ۴ - علما و دانشمندان ۵ - آثار باستانی ۶ - فهرست منابع ۷ - پانویس ۸ - منبع ۱ - دوره باستانبِیْتْجِبْرین، ناحیه و شهری باستانی در شهرستان الخلیل می‌باشد. ۱.۱ - موقعیت مکانیبیت جبرین با ۲۸۷متر ارتفاع از سطح دریا [۱]
دباغ مصطفیٰ مراد، بلادنا فلسطین، ج۵، ص۲۸۶، عمان، ۱۹۷۶م.
، در ۲۶ کیلومتری شمال غربی شهر الخلیل [۲]
شراب محمد محمد، معجم بلدان فلسطین، ج۱، ص۱۸۱، بیروت، ۱۹۸۷م.
و ۵۸ کیلومتری راه بیت المقدس به عسقلوان قرار داشت. [۳]
دباغ مصطفیٰ مراد، بلادنا فلسطین، ج۵، ص۲۸۶، عمان، ۱۹۷۶م.
[۴]
Pauly، ج۵، ص۲۳۵۳.
۱.۲ - نام‌های دیگراگرچه این نام در منابع جغرافیایی اسلامی بیشتر به صورت بیت جبرین آمده است، [۸]
ابن رسته احمد، الاعلاق النفیسة، ج۱، ص۳۲۹، لیدن، ۱۸۹۱م.
اما گاهی آن را بیت جبریل نیز نوشته‌اند.۱.۲.۱ - قوما جبارینجزء دوم این نام را از ریشه جبر دانسته‌اند [۱۲]
دیب فرج‌الله صالح، معجم معانی و اصول و اسماء المدن و القری الفلسطینیة، ج۱، ص۷۸، بیروت، ۱۹۹۱م.
و گفته‌اند همان شهری است که در قرآن مجید از ساکنان آن به عنوان «قوماً جبّارین» نام برده شده است. ۱.۲.۲ - قرارگاه عماقلهاین محل را قرارگاه عمالقه و به معنای زیستگاه مردان زورمند دانسته‌اند. [۱۵]
دباغ مصطفیٰ مراد، القبائل العربیة و سلاثل‌ها فی بلادنا فلسطین، ج۱، ص۲۵، بیروت، ۱۹۸۶م.
[۱۶]
شراب محمد محمد، معجم بلدان فلسطین، ج۱، ص۱۸۱، بیروت، ۱۹۸۷م.
[۱۷]
All That Remains: The Palestinian Village Occupied and Depopulated by Israel ۱۹۴۸، ed W Khalidi، ج۱، ص۲۰۹، Washington، ۱۹۹۲.
۱.۲.۳ - هوریهانیز آنجا را محل سکنای هوریت‌ها (هوری‌ها) و به مفهوم شهر آزادگان ذکر کرده‌اند. ۱.۲.۴ - شهر غارنشینانهمچنین به سبب وجود غارهای آهکی در اطراف آبادی و از آنجا که این طایفه را از غارنشینان باستانی به شمار آورده‌اند، این محل را شهر غارنشینان نامیده‌اند. [۱۸]
Pauly، ج۵، ص۲۳۵۳-۲۳۵۴.
[۱۹]
EI۲، ج۱، ص۱۱۴۰
حتیٰ آنجا را خانه و جایگاه جبرئیل نیز گفته‌اند. [۲۰]
Pauly، ج۵، ص۲۳۵۳-۲۳۵۴.
اگرچه نوشته‌اند که نشانه‌ای از آثار پیش از میلاد در این محل به دست نیامده، [۲۱]
Smith GA، The Historical Geography of the Holy Land، ج۱، ص۱۶۴، London، ۱۹۷۴.
اما پاولی می‌نویسد این غارها، هم به عنوان سرپناه انسانی و هم به عنوان آرامگاه مورد استفاده بوده است. [۲۲]
Pauly، ج۵، ص۲۳۵۳-۲۳۵۴.
۱.۲.۵ - بتگوبریندر تلمود این نام به صورت بت‌گوبرین (بت‌جوبرین) آمده است و صلیبیون آن را به خطا گیبلین (جیبلین) می‌خواندند [۲۳]
Pauly، ج۵، ص۲۳۵۳-۲۳۵۴.
[۲۴]
Thomsen P،» Neue Beiträge und Funde zur Orts- und Landeskunde von Syrien und Palästina «، ج۱، ص۱۶۷، Zeitschrift des Deutschen Palästina-Vereins، ۱۹۴۲، vol LXV.
و ظاهراً آن را بابئر سبع اشتباه می‌گرفتند. [۲۵]
Smith GA، The Historical Geography of the Holy Land، ج۱، ص۱۶۴، London، ۱۹۷۴.
۱.۲.۶ - بتابریسیوسفوس نخستین کسی است که از این محل یاد کرده است. [۲۶]
Smith GA، The Historical Geography of the Holy Land، ج۱، ص۱۶۳، London، ۱۹۷۴.
وی آنجا را بت‌اَبریس و یکی از دو آبادی موجود در مرکز ناحیه ادوم می‌خواند. [۲۷]
Josephus، Jewish War، ج۳، ص۱۳۱، tr H St J Thackeray، London، ۱۹۶۶-۱۹۶۹.
[۲۸]
Pauly، ج۵، ص۲۳۵۳-۲۳۵۴.
۱.۲.۷ - بیتوگبرابه گفته بطلمیوس، نام قدیم آن شهر بیتوگَبرا ست. [۲۹]
Pauly، ج۵، ص۲۳۵۳-۲۳۵۴.
این آبادی در کنار و به قولی جایگزین شهر باستانی مرشع (مرسه یا مریسه) بود [۳۰]
Beyer G، Das Stadtgebiet von Eleutheropolis im ۴ Jahrhundert n Chr Und seine Grenznachbarn، ج۱، ص۲۰۹-۲۱۰، ibid، ۱۹۳۱، vol LIV.
که مطابق اخبار سال ۲۵۹ق‌م، مرکز تجارت برده در ناحیه ادومیه (ادوم) به‌شمار می‌رفت. [۳۱]
Beyer G، Das Stadtgebiet von Eleutheropolis im ۴ Jahrhundert n Chr Und seine Grenznachbarn، ج۱، ص۲۱۰، ibid، ۱۹۳۱، vol LIV.
یهودا مکابی در جنگ با ادومیان در ۱۶۳ق‌م شهر مرشع را با خاک یکسان کرد، [۳۲]
Smith GA، The Historical Geography of the Holy Land، ج۱، ص۱۶۵، London، ۱۹۷۴.
اما توسط گابینیوس بازسازی شد. بار دیگر پارت‌ها در ۴۰ق‌م آن را ویران ساختند. [۳۳]
Smith GA، The Historical Geography of the Holy Land، ج۱، ص۱۶۵، London، ۱۹۷۴.
[۳۴]
Elliger K،» Die Heimat des Propheten Micha «، ج۱، ص۱۰۲، Zeitschrift des Deutschen Palästina-Vereins، Leipzig، ۱۹۳۴، vol LVII.
احتمال داده‌اند که ساکنان شهر مرشع پس از ویرانی آن به ۲ کیلومتری شمال درّه و در محل فعلی بیت جبرین منتقل شده باشند. [۳۵]
Beyer G، Das Stadtgebiet von Eleutheropolis im ۴ Jahrhundert n Chr Und seine Grenznachbarn، ج۱، ص۲۱۰، ibid، ۱۹۳۱، vol LIV.
اوزبیوس نیز که مرشع را به عنوان ویرانه‌ای معرفی می‌کند، فاصله این دو شهر را حدود ۲ میل ذکر می‌کند. [۳۶]
Elliger K،» Die Heimat des Propheten Micha «، ج۱، ص۱۰۲، Zeitschrift des Deutschen Palästina-Vereins، Leipzig، ۱۹۳۴، vol LVII.
به این ترتیب، نظر کسانی از جمله دباغ [۳۷]
دباغ مصطفیٰ مراد، بلادنا فلسطین، ج۵، ص۲۸۷، عمان، ۱۹۷۶م.
و شراب [۳۸]
شراب محمد محمد، معجم بلدان فلسطین، ج۱، ص۱۸۱، بیروت، ۱۹۸۷م.
که معتقدند این شهر یک‌بار توسط ایرانیان نابود گردید و باز از نو در ۶۸م برپا شد، نادرست است.۱.۲.۸ - الیوتروپولیسدر۲۰۰م سپتیموس سوِروس برای بیت جبرین جایگاه شهری قائل شد و آن را الیوتروپولیس نامید. [۳۹]
Beyer G، Das Stadtgebiet von Eleutheropolis im ۴ Jahrhundert n Chr Und seine Grenznachbarn، ج۱، ص۲۰۹، ibid، ۱۹۳۱، vol LIV.
[۴۰]
Smith GA، The Historical Geography of the Holy Land، ج۱، ص۱۶۴، London، ۱۹۷۴.
سکه‌های یافت‌شده از آن زمان حاوی نام اوست. [۴۱]
Pauly، ج۵، ص۲۳۵۳-۲۳۵۴.
بدین‌سان، رشد و گسترش این محل که از چندی پیش آغاز شده بود، توسط او شدت یافت و این شهر از لحاظ تجاری و ارتباطی جایگاه برتری به دست آورد. [۴۲]
Beyer G، Das Stadtgebiet von Eleutheropolis im ۴ Jahrhundert n Chr Und seine Grenznachbarn، ج۱، ص۲۰۹، ibid، ۱۹۳۱، vol LIV.
مرکزیت آن آبادی در دوره باستان موجب شده بود تا موقعیت آبادی‌های دیگر را نسبت به آن بسنجند. [۴۳]
Pauly، ج۵، ص۲۳۵۳-۲۳۵۴.
۲ - دوره اسلامیدر دوره اسلامی، پس از واقعه اجنادین (ه م) و فتح آن، به عنوان شهری در جند فلسطین، هنوز مرکز ناحیه‌ای نستباً وسیع [۴۴]
Matthews، Ch D، Palestine-Mohammedan Holy Land، ص۳۹، New Haven، ۱۹۴۹.
و بر سر راه بیت المقدس ـ غزه، شهر بازاری آبادی‌های پیرامونی به‌شمار می‌آمد. [۴۵]
All That Remains: The Palestinian Village Occupied and Depopulated by Israel ۱۹۴۸، ed W Khalidi، ج۱، ص۲۰۹، Washington، ۱۹۹۲.
مقدسی فاصله آن را تا غزه یک مرحله معرفی می‌کند و یعقوبی آن را شهری قدیمی، و اهالی آن را از طایفه جذام برمی‌شمارد. [۴۹]
ابن رسته احمد، الاعلاق النفیسة، ج۱، ص۳۲۹، لیدن، ۱۸۹۱م.
موقعیت مناسب این شهر موجب شد تا صلیبیان در آنجا در ۱۱۳۴-۱۱۳۵م برای مقابله با مسلمانان دژی برپا سازند [۵۰]
دباغ مصطفیٰ مراد، بلادنا فلسطین، ج۹، ص۱۷۶، عمان، ۱۹۷۶م.
[۵۱]
Beyer G، Die Kreuzfahregebiete von Jerusalem und SAbraham Hebron، ج۱، ص۲۰۶، Zeitschrift des Deutschen Palästina-Vereins، Leipzig، ۱۹۴۲، vol LXV.
این دژ ظاهراً به هنگام فتح این شهر و بازپس‌گیری آن از دست صلیبیان توسط صلاح‌الدین ایوبی ویران شد [۵۵]
دباغ مصطفیٰ مراد، بلادنا فلسطین، ج۵، ص۲۸۹، عمان، ۱۹۷۶م.
دمشقی (۶۵۴-۷۲۷ق/۱۲۵۶-۱۳۲۷م) آن را یکی از آبادی‌های مهم واقع در میان دو ناحیه کوهستانی و ساحلی نام می‌برد. [۵۶]
دمشقی محمد، نخبة الدهر، ج۱، ص۲۱۳، به کوشش مرن، لایپزیگ، ۱۹۲۳م.
بیت جبرین در دوره قیمومت، یکی از آبادی‌های شهرستان الخلیل به حساب می‌آمد [۵۷]
دباغ مصطفیٰ مراد، بلادنا فلسطین، ج۵، ص۱۲، عمان، ۱۹۷۶م.
۲.۱ - جمعیتدر ۱۹۱۲م این آبادی هزار نفر جمعیت (مسلمان) داشت که در ۱۹۲۲ و ۱۹۳۱م به ترتیب به ۴۲۰‘۱ و ۸۰۴‘۱ نفر افزایش یافت. در ۱۹۳۱م جمعیت این آبادی (۹۱۷ مرد و ۸۸۷ زن) در ۳۶۹ واحد مسکونی زندگی می‌کردند [۵۸]
دباغ مصطفیٰ مراد، بلادنا فلسطین، ج۵، ص۲۹۰، عمان، ۱۹۷۶م.
در ۱۹۴۵م شمار ساکنان بیت جبرین به ۴۳۰‘۲ نفر رسید که همگی عرب و مسلمان بودند [۵۹]
دباغ مصطفیٰ مراد، بلادنا فلسطین، ج۵، ص۲۹۰، عمان، ۱۹۷۶م.
[۶۰]
Hadawi S، Village Statistics ۱۹۴۵، ج۱، ص۵۰، Beirut، ۱۹۷۰.
۲.۲ - وسعت اراضیکل اراضی بیت جبرین در همان زمان حدود ۱۶۹‘۵ هکتار (۱۸۵‘۵۶ دونم) بود [۶۱]
Hadawi S، Village Statistics ۱۹۴۵، ج۱، ص۵۰، Beirut، ۱۹۷۰.
که حدود ۳ هزار هکتار را زمین‌های زراعی تشکیل می‌داد و از این مقدا حدود ۹۰۸‘۲ هکتار آن زیر کشت غلات بود. بیشتر این اراضی (۹۰٪) در اختیار اعراب قرار داشت. [۶۲]
Hadawi S، Village Statistics ۱۹۴۵، ج۱، ص۵۰، Beirut، ۱۹۷۰.
دیگر محصولات این آبادی زیتون (۳۲۲هکتار) و برخی درختان میوه بود [۶۳]
دباغ مصطفیٰ مراد، بلادنا فلسطین، ج۵، ص۲۹۰، عمان، ۱۹۷۶م.
[۶۴]
شراب محمد محمد، معجم بلدان فلسطین، ج۱، ص۱۸۱، بیروت، ۱۹۸۷م.
۳ - دوره اشغال صهیونیستهااسرائیلیها در ۱۹۴۸م/۱۳۲۷ش اراضی بیت جبرین را تصرف، و اهالی را از خانه خود اخراج کردند و آنجا را ویران ساختند. [۶۵]
Nakhleh I، Encyclopedia of the Palestine Problem، ج۱، ص۳۲۵، New York، ۱۹۹۱.
[۶۶]
Nakhleh I، Encyclopedia of the Palestine Problem، ج۱، ص۳۳۹، New York، ۱۹۹۱.
[۶۷]
دیب فرج‌الله صالح، معجم معانی و اصول و اسماءالمدن و القری الفلسطینیة، ج۱، ص۷۸، بیروت، ۱۹۹۱م.
بیت‌جبرین در این زمان دارای ۰۱۷‘۳ نفر جمعیت (عرب) بود که در ۷۵۴ واحد مسکونی زندگی می‌کردند. [۶۸]
Nakhleh I، Encyclopedia of the Palestine Problem، ج۱، ص۳۶۳، New York، ۱۹۹۱.
اسرائیلی‌ها در ۱۹۴۹م در نزدیکی بخش مسکونی، در یک کیلومتری شمال آن، آبادی یهودی‌نشین بیت‌گوورین (بیت جفرین) را بر ۱۶۹‘۵ هکتار ۱۸۵‘۵۶ دونم) از اراضی بیت جبرین برپا ساختند [۶۹]
دیب فرج‌الله صالح، معجم معانی و اصول و اسماءالمدن و القری الفلسطینیة، ج۱، ص۷۸، بیروت، ۱۹۹۱م.
[۷۰]
Nakhleh I، Encyclopedia of the Palestine Problem، ج۱، ص۳۳۹، New York، ۱۹۹۱.
[۷۱]
دباغ مصطفیٰ مراد، بلادنا فلسطین، ج۵، ص۲۸۹، عمان، ۱۹۷۶م.
[۷۲]
All That Remains: The Palestinian Village Occupied and Depopulated by Israel ۱۹۴۸، ed W Khalidi، ج۱، ص۲۱۰، Washington، ۱۹۹۲.
در پایان سال ۱۹۷۰م جمعیت این آبادی یهودی‌نشین ۱۲۰نفر بود [۷۳]
Judaica، ج۱، ص۱۷۲.
۴ - علما و دانشمندانبرخی از علما و دانشمندان با عنوان جبرینی به این آبادی منسوب‌اند. [۷۴]
شراب محمد محمد، معجم بلدان فلسطین، ج۱، ص۱۸۱، بیروت، ۱۹۸۷م.
از آن میان، می‌توان از محمد ربنر‌نبهان ربنر‌عمر ربنر نبهانر جبرینی (د۷۴۴ق) نام برد.آرامگاه صحابی تمیم‌داری (ابورقیه) در این شهر بود. [۷۵]
شراب محمد محمد، معجم بلدان فلسطین، ج۱، ص۱۸۱، بیروت، ۱۹۸۷م.
[۷۶]
دباغ مصطفیٰ مراد، بلادنا فلسطین، ج۵، ص۲۹۰، عمان، ۱۹۷۶م.
۵ - آثار باستانیدر بیت جبرین آثاری از گذشته، از جمله یک کلیسا، چند مقبره و آثار مشابه برجای مانده است [۷۷]
دباغ مصطفیٰ مراد، بلادنا فلسطین، ج۵، ص۲۹۰، عمان، ۱۹۷۶م.
ویرانه‌های قوقا، بقره، عراق‌الشارات، ام‌مالک و عطار در اطراف بیت جبرین قرار داشت [۷۸]
دباغ مصطفیٰ مراد، بلادنا فلسطین، ج۵، ص۲۹۴، عمان، ۱۹۷۶م.
.بیت‌جبرین همچنین عنوان ناحیه‌ای بود که آن را وادی الافرنج نامیده‌اند. [۷۹]
Smith GA، The Historical Geography of the Holy Land، ج۱، ص۱۶۳، London، ۱۹۷۴.
جغرافی‌نویسان مسلمان پیوسته از آن با عنوان کوره (ناحیه) و شهر مرکزی آن نام برده‌اند. [۸۰]
ابن رسته احمد، الاعلاق النفیسة، ج۱، ص۳۲۹، لیدن، ۱۸۹۱م.
[۸۳]
مقدسی محمد، احسن التقاسیم، ج۱، ص۲۴۳، ترجمه علینقی منزوی، تهران، ۱۳۶۱ش.
این ناحیه که در دوره رومیان شامل ۵۸ آبادی بود، [۸۵]
زیاده نقولا، فلسطین من‌الاسکندر الی الفتح العربی الاسلامی، ج۱، ص۲۰۴، موسوعه خاص، ج۳.
بعدها تا اواخر دوره عثمانی به عنوان ناحیه‌ای از ولایت الخلیل به‌شمار می‌رفت [۸۶]
دباغ مصطفیٰ مراد، بلادنا فلسطین، ج۵، ص۲۸۹، عمان، ۱۹۷۶م.
در این زمان، این ناحیه دارای ۱۲ آبادی بود [۸۷]
ابوفرده فائزاحمد، موسوعة عشائر و عائلات فلسطین، ج۱، ص۱۸، عمان، ۱۹۹۱م.
[۸۸]
ابوفرده فائزاحمد، موسوعة عشائر و عائلات فلسطین، ج۱، ص۱۹، عمان، ۱۹۹۱م.
که از آن میان، می‌توان از آبادی‌های دورا، بنی‌نعیم، ترقومیا، ادنا و زکریا نام برد [۸۹]
دباغ مصطفیٰ مراد، بلادنا فلسطین، ج۵، ص۱۸۷، عمان، ۱۹۷۶م.
[۹۰]
دباغ مصطفیٰ مراد، بلادنا فلسطین، ج۵، ص۲۰۵، عمان، ۱۹۷۶م.
[۹۱]
دباغ مصطفیٰ مراد، بلادنا فلسطین، ج۵، ص۲۴۵، عمان، ۱۹۷۶م.
[۹۲]
دباغ مصطفیٰ مراد، بلادنا فلسطین، ج۵، ص۲۵۳، عمان، ۱۹۷۶م.
[۹۳]
دباغ مصطفیٰ مراد، بلادنا فلسطین، ج۵، ص۲۵۶، عمان، ۱۹۷۶م.
۶ - فهرست منابع(۱) ابن اثیر، الکامل. (۲) ابن تغری بردی، النجوم. (۳) ابن خردادبه عبیدالله، المسالک و الممالک، ترجمه حسین قره‌چانلو، تهران، ۱۳۷۰ش. (۴) ابن رسته احمد، الاعلاق النفیسة، لیدن، ۱۸۹۱م. (۵) ابن فقیه احمد، مختصر کتاب البلدان، لیدن، ۱۳۰۲ق/۱۸۸۵م. (۶) ابوفرده فائزاحمد، موسوعة عشائر و عائلات فلسطین، عمان، ۱۹۹۱م. (۷) بلاذری، احمد، فتوح البلدان، لیدن، ۱۸۶۵م. (۸) دباغ مصطفیٰ مراد، بلادنا فلسطین، عمان، ۱۹۷۶م. (۹) دباغ مصطفیٰ مراد، القبائل العربیة و سلاثل‌ها فی بلادنا فلسطین، بیروت، ۱۹۸۶م. (۱۰) دمشقی محمد، نخبة الدهر، به کوشش مرن، لایپزیگ، ۱۹۲۳م. (۱۱) دیب فرج‌الله صالح، معجم معانی و اصول و اسماءالمدن و القری الفلسطینیة، بیروت، ۱۹۹۱م. (۱۲) زیاده نقولا، فلسطین من‌الاسکندر الی الفتح العربی الاسلامی، موسوعه خاص، ج۳. (۱۳) شراب محمد محمد، معجم بلدان فلسطین، بیروت، ۱۹۸۷م. (۱۴) عبدالمؤمن بن عبدالحق، مراصد الاطلاع، به کوشش علی محمد بجاوی، بیروت، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م. (۱۵) قرآن کریم. (۱۶) مقدسی محمد، احسن التقاسیم، ترجمه علینقی منزوی، تهران، ۱۳۶۱ش. (۱۷) هروی علی، الاشارات الیٰ معرفة الزیارات، به کوشش سوردل، دمشق، ۱۹۵۳م. (۱۸) یاقوت، بلدان. (۱۹) یعقوبی احمد، البلدان، بیروت، داراحیاء التراث العربی. (۲۰) All That Remains: The Palestinian Village Occupied and Depopulated by Israel ۱۹۴۸، ed W Khalidi، Washington، ۱۹۹۲. (۲۱) Beyer G، Die Kreuzfahregebiete von Jerusalem und SAbraham Hebron، Zeitschrift des Deutschen Palästina-Vereins، Leipzig، ۱۹۴۲، vol LXV. (۲۲) Beyer G، Das Stadtgebiet von Eleutheropolis im ۴ Jahrhundert n Chr Und seine Grenznachbarn، ibid، ۱۹۳۱، vol LIV. (۲۳) EI۲. (۲۴) Elliger K،» Die Heimat des Propheten Micha «، Zeitschrift des Deutschen Palästina-Vereins، Leipzig، ۱۹۳۴، vol LVII. (۲۵) Hadawi S، Village Statistics ۱۹۴۵، Beirut، ۱۹۷۰. (۲۶) Josephus، Jewish War، tr H St J Thackeray، London، ۱۹۶۶-۱۹۶۹. (۲۷) Judaica. (۲۸) Matthews، Ch D، Palestine-Mohammedan Holy Land، New Haven، ۱۹۴۹. (۲۹) Nakhleh I، Encyclopedia of the Palestine Problem، New York، ۱۹۹۱. (۳۰) Pauly. (۳۱) Smith GA، The Historical Geography of the Holy Land، London، ۱۹۷۴. (۳۲) Thomsen P،» Neue Beiträge und Funde zur Orts- und Landeskunde von Syrien und Palästina «، Zeitschrift des Deutschen Palästina-Vereins، ۱۹۴۲، vol LXV. ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱۳، ص۵۳۳۲، برگرفته از مقاله «بیت جبرین». رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
|