بیرقداربِیْرَقْدار، عنوان و منصبی در سازمان نظامی دولت عثمانی می‌باشد. ۱ - وظیفه بیرقداروظیفۀ بیرقدار (بایراقدار) که او را علمدار و سنجق‌دار نیز می‌نامیدند، حفظ و حمل پرچم در واحدهای نظامی منظم و نامنظم و نهادهایی که پرچم خاص داشتند، بوده است. سابقۀ این منصب گویا به عصر سلاجقۀ آسیای صغیر باز می‌گردد، اما در عصر عثمانی تعریف و سازمان و مراتب خاصی یافت. ۲ - اهمیت بیرقدارانهر واحد از سپاه ینی‌چری یک بیرقدار داشت. همچنین قاپی قولی‌ها (نگهبانان ویژه)، بیگلر بیگی‌ها، امیران و سپاهیان که طبقه‌ای از صاحبان زمین در نظام زمین‌داری عثمانی بودند، بیرق‌ها و بیرقدارانی خاص داشتند. [۱]
Pakalin, M Z, Osmanli tarih deymleri ve terimleri sözlüğü, Istanbul, ۱۹۴۶، ج۱، ص۱۸۱.
بیرقداران سپاه ینی‌چری از ضابطان قشون به شمار می‌رفتند و همواره با سابقه‌ترین و شایسته‌ترین کس از ابواب جمعی هر واحد، در حمل پرچم یاور بیرقدار داشت [۲]
Gib, H and H Bowen, Islamic Society and the West, London, ۱۹۶۰، ج۱، ص۱۴۶.
که منصبی کاملاً نظامی به شمار می‌رفت. [۳]
Gib, H and H Bowen, Islamic Society and the West, London, ۱۹۶۰، ج۱، ص۳۱۹.
در سپاه ینی‌چری یکی از افراد تحت فرمان آغای ینی‌چری، بیرق امام اعظم را حمل می‌کرد که او را «باش بیرقدار» (سربیرقدار) می‌نامیدند. [۴]
Türkiye diyanet vakfı İslâm ansiklopedisi, Istanbul, ۱۹۸۹،۱۹۹۲، ج۵، ص۲۵۵.
۳ - بیرقدار در دوره سلجوقیان و ایلخانیاندر دورۀ سلجوقیان و ایلخانیان، بیرقداران به صورت گروهی کار می‌کردند و رئیس آنان را امیر علم و دیگران را علمدار می‌خواندند. در عصر عثمانی بیرق خاص سلطان را که سفید رنگ و بزرگ‌ترین بیرق‌ها بود، یکی از افسران عالی رتبۀ دربار که میر علم نامیده می‌شد، حمل می‌کرد [۵]
EI۲، ج۱، ۱۱۳۵.
[۶]
Türkiye diyanet vakfı İslâm ansiklopedisi, Istanbul, ۱۹۸۹،۱۹۹۲، ج۲، ص۳۶۳-۳۶۴.
بیرقداران قاپی قولی‌ها نیز علمدار خوانده می‌شدند و برای تشخیص آن‌ها از یکدیگر علمداران پادشاه را علمداران خاص می‌گفتند. [۷]
Türkiye diyanet vakfı İslâm ansiklopedisi, Istanbul, ۱۹۸۹،۱۹۹۲، ج۲، ص۳۶۳-۳۶۴.
ابتدا بیرق‌های سفید رنگ ویژۀ سلطان بود، ولی بعدها پرچم‌های رنگارنگ نیز معمول شد. [۸]
راسم، احمد، عثمانلی تاریخی، ج۱، ص۶۸۲، استانبول، ۱۳۲۶-۱۳۲۸ق.
بیرقدار معمولاً کلاهی آبی‌رنگ که دور آن دستاری سفید پیچیده شده بود، بر سر داشت و جبه‌ای قرمز رنگ بر تن می‌کرد [۹]
Pakalin, M Z, Osmanli tarih deymleri ve terimleri sözlüğü, Istanbul, ۱۹۴۶، ج۱، ص۱۸۱.
۴ - بیرقدار در آلبانیدر آلبانی نیز رؤسای برخی از قبایل را که در ادارۀ کشور نقش مهمی داشتند، بیرقدار می‌خواندند. [۱۰]
Türkiye diyanet vakfı İslâm ansiklopedisi, Istanbul, ۱۹۸۹،۱۹۹۲، ج۵، ص۲۵۵.
۵ - فهرست منابع(۱) راسم، احمد، عثمانلی تاریخی، استانبول، ۱۳۲۶-۱۳۲۸ق. (۲) EI۲. (۳) Gib, H and H Bowen, Islamic Society and the West, London, ۱۹۶۰. (۴) Pakalin, M Z, Osmanli tarih deymleri ve terimleri sözlüğü, Istanbul, ۱۹۴۶. (۵) Türkiye diyanet vakfı İslâm ansiklopedisi, Istanbul, ۱۹۸۹-۱۹۹۲. ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بیرقدار»، شماره. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
|