تبنی (حقوق)تبنّی به معنای این است که کسی فرزند دیگری را به فرزندی خود بپذیرد. طبق قانونی که در حمایت از کودکان بدون سرپرست به تصویب رسیده، تحت ضوابط و شرایطی، خانواده‌های فاقد فرزند می‌توانند کودکانی را که سرپرست ندارند سرپرستی کنند، بدون آن‌که آثار ناشی از قرابت نسبی از قبیل ارث و حرمت نکاح ایجاد شود. ۱ - مفهومشناسیقانون مدنی ایران همانند اغلب کشورهای اسلامی (کشور تونس تحت نفوذ حقوق کشورهای غربی به‌ویژه حقوق فرانسه، به‌منظور حمایت و سرپرستی اطفال بدون سرپرست، نهاد حقوقی فرزندخواندگی را در چهارم مارس ۱۹۵۸ میلادی مطابق با دوازدهم شعبان ۱۳۷۷ هجری قمری به‌تصویب رساند. [۱]
صفایی، سیّدحسین و اسدالله امامی، حقوق خانواده، ج۲، ص۲۹.
) به پیروی از فقه اسلام، فرزندخواندگی را به رسمیّت نشناخته و آن را منشا اثر حقوقی نمی‌داند، بنابراین فرزندخواندگی به مفهومی که در قوانین کشورهای غربی و اروپایی وجود دارد، در قوانین ایران نیست. البتّه در مورد اقلیت‌های مذهبی غیرمسلمان که فرزندخواندگی در مذهب آنان به رسمیّت شناخته شده، برابر ماده واحده قانون رعایت احوال شخصیّه ایرانیان غیرشیعه مصوّب ۱۳۱۲، فرزندخواندگی منشا اثر حقوقی می‌باشد و در این زمینه، عادات و قواعد مسلّمه متداوله در مذهبی که پدرخوانده یا مادرخوانده پیرو آن است، می‌باید مراعات شود. این قانون تا به امروز به قوّت خود باقی است. [۲]
صفایی، سیّدحسین و اسدالله امامی، مختصر حقوق خانواده، ص۲۷۸.
در سال ۱۳۵۴ قانون حمایت از کودکان بدون سرپرست به تصویب رسید. این قانون نخستین گامی است که حقوق ایران برای شناسایی و منظّم ساختن روابط اخلاقی این‌گونه کودکان با خانواده‌ها برداشت. در این قانون جانب احتیاط رعایت شده و به احترام سنّت‌های مذهبی و ملّی یک‌باره و به‌طور صریح فرزندخواندگی عنوان نشده است. [۳]
کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنیـخانواده، ج۲، ص۳۸۲.
این قانون برای حمایت بیش‌تر از اطفال بیسرپرست، ضوابطی برای سرپرستی اطفال مقرّر داشت و آن‌را به‌صورت یک نهاد حقوقی درآورد [۴]
صفایی، سیّدحسین و اسدالله امامی، حقوق خانواده،، ج۲، ص۲۳ـ۲۴ و مختصر حقوق خانواده، ص۲۷۸.
و در حقیقت آموزه‌های مذهبی در مورد تکریم و سرپرستی ایتام و اطفال بیسرپرست را، ضابطه‌مند ساخت. به موجب این قانون تحت ضوابط و شرایطی، خانواده‌های فاقد فرزند می‌توانند کودکانی را که سرپرست ندارند سرپرستی کنند، بدون آن‌که آثار ناشی از قرابت نسبی از قبیل ارث و حرمت نکاح ایجاد شود. هدف مقنّن در تصویب این قانون در ماده ۲ بدین شکل عنوان شده است: «این سرپرستی به‌منظور تامین منافع مادّی و معنوی طفل برقرار می‌گردد، ولی در هرحال از موجبات ارث نخواهد بود». ۲ - شرایط سرپرستشرایطی که در این قانون برای سرپرستی مقرّر شده، برخی مربوط به سرپرست و بعضی راجع به طفل تحت سرپرستی است. شرایط مربوط به سرپرستان، به‌طور اجمال بدین قرار است: الف: وجود رابطه نکاح بین زن و مرد سرپرست، یعنی مرد سرپرست دارای همسر باشد (وجود خانواده). ب: اقامت در ایران. ج: توافق برای سرپرستی. د: انقضای پنج سال از تاریخ ازدواج. هـ: یکی از زوجین حداقّل سی سال تمام داشته باشد. و: هیچ‌یک از زوجین دارای محکومیّت جزایی مؤثر به‌علّت ارتکاب جرایم عمدی نباشند. ز: هیچ‌یک از زوجین محجور نباشند. ح: زوجین دارای صلاحیت اخلاقی باشند. ط: زوجین یا یکی از آن‌ها دارای تمکّن مالی باشند. ی: عدم ابتلای زوجین به بیماری‌های واگیر و صعب العلاج و نیز عدم اعتیاد آن‌ها به الکل و یا موادّ مخدّر و دیگر اعتیادات مضرّ. شرایط یاد شده مستفاد از ماده ۱ و ۳ قانون مزبور می‌باشد و باید توسط دادگاه مربوطه که مبادرت به صدور حکم سرپرستی می‌نماید، احراز شود. ۳ - شرایط طفلماده ۶ قانون مزبور شرایط طفل را این‌گونه بیان می‌کند: الف: سن طفل از ۱۲ سال تمام کم‌تر باشد. ب: هیچ‌یک از پدر یا جدّ پدری یا مادر طفل، شناخته نشده یا در قید حیات نباشند یا کودکانی باشند که به مؤسسّه عام المنفعه سپرده شده و سه سال تمام، پدر یا مادر یا جدّ پدری او مراجعه نکرده باشند. ۴ - آثار حکم سرپرستی، حضانت و ولایتفرزندخواندگی با صدور حکم سرپرستی از طرف دادگاه آغاز می‌شود. از این تاریخ، کودک پذیرفته شده در حکم فرزند خانواده است. زن و شوهر پذیرنده باید مانند پدر و مادر مشروع، به نگهداری و تربیت کودک بپردازند و هزینه معاش و تحصیل او را تحمّل کنند، از سوی دیگر کودک نیز وظیفه دارد که در خانه پدرخوانده زندگی کند و احترام آنان را نگاه دارد. [۵]
کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنیـخانواده، ج۲، ص۳۹۱.
در ماده ۱۱ قانون حمایت از کودکان بیسرپرست درباره روابط طفل و خانواده سرپرست، چنین آمده است: «وظایف و تکالیف سرپرست و طفل تحت سرپرستی او از لحاظ نگهداری و تربیت و نفقه و احترام، نظیر حقوق و تکالیف اولاد و پدر و مادر است. تبصره: اداره اموال و نمایندگی قانونی طفل صغیر به‌عهده سرپرست خواهد بود، مگر آن‌که دادگاه ترتیب دیگری اتخاذ نماید». ماده ۴ قانون تامین زنان و کودکان بیسرپرست مصوّب ۱۳۷۱، حمایت‌های موضوع قانون مزبور را به شرح ذیل تشریح می‌نماید: الف: حمایت‌های مالی شامل تهیّه وسائل و امکانات خودکفایی یا مقرّری نقدی و غیرنقدی به صورت نوبتی و یا مستمّر. ب: حمایت‌های فرهنگی، اجتماعی، شامل ارائه خدماتی نظیر خدمات آموزشی «تحصیلی» تربیتی، کاریابی و ... ج: نگهداری روزانه و یا شبانه‌روزی کودکان ... بیسرپرست در واحد‌های بهزیستی یا واگذاری سرپرستی این‌گونه کودکان ... به افراد واجد شرایط. هم‌چنین ماده ۶ آیین نامه اجرایی قانون مزبور مصوب ۱۳۷۴، به بیان میزان و مدّت پرداخت هزینه کودکان بیسرپرست پرداخته و در ذیل بند «د» آمده است: «بخشی از هزینه نگهداری و مراقبت از کودکان بی سرپرست... در مراکز نگهداری شبانه روزی غیر دولتی هم‌چنین مراکزی به‌شکل هیات امنایی اداره می‌شوند، به صورت سرانه توسط سازمان بهزیستی تامین و پرداخت می‌شود». ۵ - پانویس
۶ - منبعانصاری، قدرت‌الله، احکام و حقوق کودکان در اسلام، ج۱، ص۳۶۹-۳۷۲، برگرفته از بخش «گفتار دوّم:احکام تبنّی (فرزندخواندگی)»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۹/۱۴. |