ترکیب قیاس (مقابل تحلیل قیاس)ترکیب قیاس، از اصطلاحات علم منطق بوده و به طریق پیدا کردن صورت قیاس برای تحصیل مجهول تصدیقی اطلاق می‌شود. ۱ - توضیح اصطلاحبرای تحصیل مجهول تصدیقی به وسیله قیاس، به روش ترکیب، مقدمات قیاس اکتساب می‌شود. به این گونه که ابتدا از راه تحلیل دو طرف قضیه مطلوب (یعنی اصغر و اکبر) به ذاتیات آنها و نیز عرضیات و معروضات لازم و مفارق آنها دسترسی پیدا می‌کنیم. سپس تمام اموری که ممکن است موضوع یا محمول برای آن دو واقع شوند، جستجو می‌شوند که عبارت‌اند از: جنس، نوع، فصل، عرض عام، خاصه، حدّ و رسم. همچنین هر چیزی که می‌تواند از آن دو سلب شود یا آن دو از آن سلب شوند نیز طلب می‌شود. ۲ - حالات متصوروقتی این محمولات ایجابی و سلبی محقق شد، چند حالت متصور است: ۱.اگر در میان «محمولات ایجابیِ اصغر» به موردی برخورد شد، که موضوع برای اکبر در یک قضیه کلی (ایجابی یا سلبی) قرار گرفته باشد، قیاسی محقق می‌شود که از نوع شکل اول بوده و منتج مطلوب است. ۲.اگر در میان این محمولات به موردی برخورد شد که بر یکی از دو طرف (اصغر یا اکبر) به شکل ایجابی حمل شده و از طرف دیگری سلب شده باشد، به قیاسی از نوع شکل دوم دسترسی پیدا شده است. ۳.اگر به موردی برخورد شد که اصغر و اکبر هر دو موضوع باشند، شکل سوم محقق شده است. ۴.اگر در موضوعات اصغر به موردی برخورد شد که بر اکبر حمل شود، قیاس شکل چهارم به‌دست آمده است. ۳ - یادآوریاین همه در صورتی است که شرایط هر شکل به حسب کمّ، کیف و جهت نیز حاصل باشد؛ مثلاً در قضیه مطلوب یعنی «هر انسانی فناپذیر است» تمام اموری (ذاتیات و عرضیات) که به ایجاب یا سلب، موضوع یا محمول برای اصغر و اکبر است، بررسی می‌شود و آن‌گاه به دست می‌آید که «مخلوق بودن» با هر دو مرتبط است؛ یعنی محمول برای انسان (اصغر) و موضوع برای فناپذیر (اکبر) است، بدین صورت که «هر انسانی مخلوق است» و «هر مخلوقی فناپذیر است»، سپس این دو قضیه کنار هم قرار می‌گیرند تا هیئت شکل اول محقق شود که به‌طور طبیعی نتیجه یعنی «هر انسانی فناپذیر است» حاصل شود، بدین‌گونه از راه تحلیل مطلوب به قیاس مورد نظر دسترسی پیدا می‌شود. [۲]
بهابادی، ملاعبدالله، الحاشیة، ص۱۲۲.
[۳]
مجتهد خراسانی، محمود، رهبرخرد، ص۳۲۸-۳۳۰.
۴ - پانویس
۵ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «ترکیب قیاس»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۲۷. رده‌های این صفحه : اصطلاحات منطقی
|