خودستاییخودستایی و فخر فروشی عامل بسیاری از گناهان کبیره می‌تواند باشد که یکی از آنها غیبت است. از این رو قرآن کریم و ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) به شدت با آن برخورد کرده و آن را مورد نکوهش قرار داده‌اند. ۱ - توصیف اجمالیبرخی از مردم به خاطر مباهات و فخر فروشی مبتلا به غیبت می‌شوند، یعنی برای اینکه اظهار وجود کنند و فضل و کمال خود را به رخ بکشند دیگران را کوچک می‌شوند و از آنان بدگویی می‌کنند و با گفتن جملاتی از این قبیل که فلان کس چیزی نمی‌داند و چنین و چنان است با این هدف و انگیزه که خود را از او بهتر معرفی کند، به گفتن عیوب وی می‌پردازد، ولی از این نکته غفلت دارد که این گونه برخورد علاوه بر اینکه نظر مردم را جلب نمی‌کند ممکن است عقیده آنها را نیز نسبت به او سست کند. این بیماری (خودستایی و فخر فروشی) عامل بسیاری از گناهان کبیره می‌تواند باشد که یکی از آنها غیبت است. از این رو قرآن کریم و ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) به شدت با آن برخورد کرده و آن را مورد نکوهش قرار داده‌اند که به طور اختصار به چند مورد اشاره می‌کنیم: ۲ - خودستایی در قرآنقرآن کریم دستور می‌دهد هیچ‌گاه انسان نباید خود را تزکیه و از دیگران بدگویی کند، زیرا هیچ‌کس از درون دیگران با خبر نیست، آنجا که می‌فرماید: «فَلا تُزکُّوا انْفُسَکُمْ هُوَ اعْلَمُ بِمَنِ اتَّقی؛ خودستایی نکنید چرا که او پرهیزکاران را بهتر می‌شناسد.» و در جای دیگر می‌فرماید:«أ لَمْ تَرَ الَی الَّذینَ یُزَکُّونَ انْفُسَهُمْ بَلِ اللّهُ یُزَکّی مَنْ یَشاءُ وَ لا یُظْلَمُونَ فَتیلا؛ آیا ندیدی آنهایی را که خودستایی می‌کنند؟ این خودستایی‌ها ارزش ندارد، بلکه خدا هر کس را که بخواهد می‌ستاید و کم‌ترین ستمی به آنها نخواهد شد.» پس انسان باید از خودستایی و تزکیه نفس بپرهیزد و هیچ‌گاه خود را از عیوب و نقایص پاک و منزّه نشمارد، که این، کار شیطان و شیوه متکبّران و نابخردان است. ۳ - خودستایی در روایاتدر احادیث اسلامی نیز خودستایی به طور جدّی مذمّت شده است که به چند مورد اشاره می‌کنیم. حضرت علی (علیه‌السّلام) متّقین را این‌گونه توصیف می‌کند: «لا یرضون من اعمالهم القلیل و لا یستکثرون الکثیر، فهم لانفسهم متّهمون، و من اعمالهم مشفقون، اذا زکّی احد منهم خاف ممّا یقال له فیقول انا اعلم بنفسی من غیری، و ربّی اعلم بی منّی بنفسی. اللّهمّ لا تؤاخذنی بما یقولون و اجعلنی افضل ممّا یظنّون و اغفر لی ما لا یعلمون؛ (پرهیزکاران) از اعمال خویش به‌اندک خشنود نیستند و اعمال فراوان خود را زیاد نمی‌بینند. آنان خویشتن را متّهم می‌سازند و از کردار خود بیمناکند، که مبادا مورد قبول خداوند نباشد. هرگاه یکی از آنها ستوده شود، از آنچه درباره‌اش گفته شده در هراس می‌افتد و می‌گوید: من از دیگران نسبت به خود داناترم و پروردگارم به اعمالم از من آگاه‌تر است. پروردگارا مرا بهتر از آنچه آنها گمان می‌کنند قرار ده و گناهانی را که نمی‌دانند بیامرز.» و در ضمن نامه‌ای که به معاویه بن ابی سفیان نوشت می‌فرماید: «و لولا ما نهی اللّه عنه من تزکیه المرء نفسه لذکر ذاکر فضائل جمّه تعرفها قلوب المؤمنین و لا تمجّها اذان السّامعین؛ اگر نه این بود که خداوند نهی کرده است که انسان خویشتن را بستاید، فضایل فراوانی را (درباره خود) بر می‌شمردم که قلوب مؤمنان با آن سابقه آشنایی دارد و گوش شنوندگان آن را بیگانه نمی‌شمارد.» و در جای دیگر فرمود: «اقبح الصّدق ثناء الرّجل علی نفسه؛ زشت‌ترین سخن درست مدح و ثنای انسان نسبت به خویشتن است.» به هر حال، انسان نباید خود را از دیگران برتر بداند بلکه وظیفه دارد دیگران را از خود بهتر بداند، آن گونه که حضرت علی بن موسی الرضا (علیه‌السّلام) در ضمن حدیثی فرمود: «العاشره و ما العاشره قیل له ما هی قال (علیه‌السّلام) لا یری احدا الا قال: هو خیر منّی و اتقی، انّما النّاس رجلان: رجل خیر منه و اتقی و رجل شرّ منه و ادنی، فاذا لقی الّذی شرّ منه و ادنی قال لعلّ خیر هذا باطن و هو خیر له و خیری ظاهر و هو شرّ لی و اذا رای الّذی هو خیر منه و اتقی تواضع له لیلحق به فاذا فعل ذلک فقد علا مجده و طاب خیره و حسن ذکره و ساد اهل زمانه؛ عقل هیچ مسلمانی کامل نمی‌شود مگر اینکه ده خصلت در او باشد، سپس فرمود: آیا می‌دانید دهمین (خصلت) کدام است؟ گفته شد: چیست؟ فرمود: هیچ کس را ننگرد مگر اینکه بگوید او از من پرهیزکارتر است. همانا مردم دو دسته‌اند: گروهی که از او بهتر و پرهیزکارتر، و گروهی که از او بدتر و زبون‌ترند.» ۴ - نکته پایانیپس، هرگاه کسی را ببیند که از او پست‌تر است بگوید شاید درونش بهتر باشد و آن بهتر بودن باطن برای او بهتر است و خوبی من ظاهر است و شاید این ظاهر خوب در واقع به ضرر من باشد، و هرگاه کسی را ببیند که بهتر و با تقواتر از او باشد در برابرش فروتنی کند تا به او برسد، و هنگامی که این گونه رفتار کند عزّت و احترامش بالا می‌رود و نامش به نیکی برده می‌شود. خلاصه هرگز نباید انسان به بهانه تزکیه خویش که خود این تزکیه نیز از نظر اسلام نکوهیده است. از دیگران بدگویی کند و ناگفته پیدا است کسانی که از طریق مباهات، دیگران را تحقیر می‌کنند باید بدانند که ممکن است در اثر غیبت آنان عدّه‌ای به شخص غیبت‌شونده بدبین شوند. لکن غیبت‌کننده علاوه بر اینکه برای جلب رضایت مردم ارزش و فضیلت خود را نزد خدا از دست می‌دهد در روز قیامت نیز مردم نمی‌توانند او را از غضب الهی نجات دهند. ۵ - پانویس
۶ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «فخر فروشی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۶/۱/۱۴. |