دعای جوشن کبیرجوشنکبیر، دعایی منقول از پیامبر اکرم صلی‌اللّه‌علیه‌و آله‌وسلم در یکصد بند، حاوی هزار و یک نام و صفت خدای متعال است. ۱ - مستند دعای جوشنکبیردر کتابهای حدیثی شیعه دو دعا با نامهای جوشن کبیر و جوشن صغیر وارد شده است. دعای جوشن کبیر را، که کفعمی در المصباح [۱]
ابراهیم‌بن علی کفعمی، المصباح، ج۱، ص ۲۴۷ـ۲۶۰، چاپ سنگی، تهران۱۳۲۱، چاپ افست قم ۱۴۰۵.
و البلدالامین [۲]
ابراهیم‌بن علی کفعمی، البلدالامین و الدّرع الحصین، ج۱، ص ۵۴۴ ـ ۵۵۸، چاپ علاءالدین اعلمی، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
نقل کرده است، امام سجاد علیه‌السلام از پدر خود امام حسین علیه‌السلام و ایشان از امام علی علیه‌السلام و ایشان نیز از پیامبر اکرم نقل کرده‌اند.۲ - شان نزول دعای جوشن کبیربنا بر این روایت، در یکی از غزوات که پیامبر زرهی سنگین پوشیده بودند و آن زره جسم ایشان را اذیت می‌کرد، جبرئیل نازل شد و ضمن اعلام سلام خدا بر پیامبر ، خواندن این دعا را به جای پوشیدن آن زره به پیامبر توصیه کرد و گفت که این دعا امان پیامبر و امت اوست [۳]
ابراهیم‌بن علی کفعمی، المصباح، ج۱، ص۲۴۶، چاپ سنگی، تهران۱۳۲۱، چاپ افست قم ۱۴۰۵.
۳ - فضیلت دعای جوشن کبیربنابراین روایت، هرکس این دعا را هنگام خروج از خانه‌اش بخواند خدا او را حفظ می‌کند و ثواب بسیار به او می‌دهد و هرکس آن را بر کفنش بنویسد از عذاب ( قبر ) مصون می‌ماند و هرکس آن را اول ماه مبارک رمضان بخواند خدا به او درک فضیلت شب قدر را روزی می‌دهد و نیز هرکس آن را سه بار در این ماه بخواند، در طول زندگی‌اش در امان خدا قرار می‌گیرد [۴]
ابراهیم‌بن علی کفعمی، المصباح، ج۱، ص۲۴۶ـ ۲۴۷، چاپ سنگی، تهران۱۳۲۱، چاپ افست قم ۱۴۰۵.
۳.۱ - نوشتن بر کفندر ادامه حدیثی که کفعمی بنا بر آن، این دعا را از پیامبر نقل کرده، آمده که امام حسین علیه‌السلام فرموده است پدرم امام علی علیه‌السلام من را به حفظ کردن و بزرگداشت این دعا و نوشتن آن بر کفن او و تعلیم آن به نزدیکان و ترغیب آنان به خواندن این دعا سفارش کردند [۵]
حاشیه، ابراهیم‌بن علی کفعمی، ج۱، ص۲۴۸، المصباح، چاپ سنگی، تهران۱۳۲۱، چاپ افست قم ۱۴۰۵.
و لذا در کتابهای فقهی شیعه به استحباب نوشتن این دعا بر کفن اشاره شده است. [۶]
یوسف‌بن احمد بحرانی، الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، ج۴، ص۴۹، قم ۱۳۶۳ـ۱۳۶۷ ش.
[۷]
جعفربن خضر کاشف‌الغطاء، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعه الغراء، ج۱، ص۱۵۰، اصفهان: انتشارات مهدوی.
[۸]
علی‌بن محمدعلی طباطبائی، ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل، ج۲، ص۱۸۹، قم ۱۴۱۲ـ۱۴۲۰.
[۹]
محمدحسن‌بن باقر نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج۴، ص۲۲۹۲۳۰، ج۴، چاپ عباس قوچانی، بیروت ۱۹۸۱.
البته ابن‌طاووس [۱۰]
ابن‌طاووس، مهج الدعوات و منهج العبادات، ج۱، ص ۲۲۷ـ۲۳۲، بیروت ۱۳۹۹/ ۱۹۷۹.
تمام مطالب مربوط به نزول جبرئیل و اعطای این دعا به پیامبر و ثواب خواندن و نوشتن آن بر کفن را در باره دعای جوشن صغیر نقل کرده و بدین سبب این اختلاف به کتابهای فقهی [۱۲]
محمدحسن‌بن باقر نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج۴، ص۲۲۹۲۳۰، ج۴، چاپ عباس قوچانی، بیروت ۱۹۸۱.
نیز راه یافته و مجلسی [۱۳]
محمدباقربن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، ج۷۸، ص۳۳۲، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
برای رفع اختلاف گفته که این سخنان از افزوده‌های ابوطالب ابن‌رجب در حاشیه کتاب ابن‌طاووس بوده است و ناسخان آن را به داخل متن برده‌اند.۳.۲ - خواندن در لیالی قدرعالمان شیعه به استحباب خواندن این دعا در شبهای قدر نیز اشاره کرده‌اند [۱۴]
محمدباقربن محمدتقی مجلسی، زادالمعاد، ج۱، ص۲۱۶، تهران، سعدی).
[۱۵]
عباس قمی، کلیات مفاتیح الجنان، ج۱، ص۱۵۱، با ترجمه فارسی، تهران ۱۳۶۹ ش.
ازاین‌رو، خواندن این دعا در شبهای قدر بین شیعیان رواج دارد.۴ - محتوای دعای جوشنکبیراین دعا یکصد بند دارد و هر بند حاوی ده «اسم» از اسمای خداست، به‌جز بند ۵۵ که یازده اسم خدا در آن آمده است؛ بنابراین، درمجموع، این دعا حاوی هزار و یک «اسم» خدای متعال است [۱۶]
ابراهیم‌بن علی کفعمی، المصباح، ج۱، ص۲۴۷ـ ۲۶۰، چاپ سنگی، تهران۱۳۲۱، چاپ افست قم ۱۴۰۵.
[۱۷]
ابراهیم‌بن علی کفعمی، المصباح، ج۱، صص۲۴۸، چاپ سنگی، تهران۱۳۲۱، چاپ افست قم ۱۴۰۵.
که این دعا را حاوی هزار اسم دانسته است).در این دعا، بیشتر نامهای خدا و تعبیرات دیگر از قرآن گرفته شده است و آنها به گونه‌ای در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند که علاوه بر موزون و مسجع بودن، در بیشتر موارد، اسما و صفات از لحاظ حروف پایانی نیز یک شکل و مشابه‌اند. [۱۸]
ابراهیم‌بن علی کفعمی، المصباح، ج۱، ص۲۴۷ـ ۲۶۰، چاپ سنگی، تهران۱۳۲۱، چاپ افست قم ۱۴۰۵.
۵ - شروح دعای جوشنکبیرعالمان شیعه بر دعای جوشن کبیر شروحی نوشته‌اند. [۱۹]
آقابزرگ طهرانی، ج۲، ص۶۶- ۶۷.
[۲۰]
آقابزرگ طهرانی، ج۵، ص۲۸۷.
[۲۱]
آقابزرگ طهرانی، ج۱۳، ص۲۴۷ـ۲۴۸.
۵.۱ - شرح حاج‌ملاهادی سبزواریمشهورترین آنها شرح حاج‌ملاهادی سبزواری است. سبزواری [۲۲]
هادی‌بن مهدی سبزواری، شرح الاسماء، ج۱، ص ۴۳، او، شرح دعاءالجوشن الکبیر، چاپ نجفقلی حبیبی، تهران ۱۳۷۵ ش.
نوشته است که خالی بودن این دعا از پرداختن به خواهشها (اغراض) و جلب منفعت‌ها) اعواض) و توجه نکردن زیاد به خود، مشوق وی به شرح این دعا بوده است.شرح سبزواری صبغه‌ای عرفانی و فلسفی دارد. وی در این کتاب، که براساس بندهای دعا تنظیم شده، به اشعار فارسی و عربی استشهاد کرده و برای مباحث لغوی به کتاب قاموس‌اللغة فیروزآبادی بسیار مراجعه می‌کرده است. او همچنین در موارد مختلف به اقتضای بحث ، مباحث فلسفی ، عرفانی و کلامی طرح کرده است. [۲۳]
هادی‌بن مهدی سبزواری، شرح الاسماء، ج۱، ص۳۳، او، شرح دعاءالجوشن الکبیر، چاپ نجفقلی حبیبی، تهران ۱۳۷۵ ش.
۶ - دعای جوشن صغیراما دعای جوشن صغیر را امام کاظم علیه‌السلام از پیامبر اکرم نقل کرده‌اند. پس از آنکه عباسیان حسین‌بن علی، ملقب به صاحب الفخّ ، را شهید کردند، موسی الهادی، خلیفه عباسی (حک: ۱۶۹ـ۱۷۰)، تصمیم گرفت بزرگان خاندان پیامبر ، به‌خصوص امام موسی کاظم علیه‌السلام، را به قتل برساند. علی بن یقطین در نامهای این تصمیم را به اطلاع امام رساند. امام نامه را برای بستگان و شیعیان خویش خواندند و نظر آنان را جویا شدند. آنان به امام پیشنهاد کردند که حضرت خود را مخفی کند؛ اما امام، ضمن خبر دادن از مرگ قریب‌الوقوع موسی الهادی، گفتند که بر اثر خواندن دعا، جدّ خویش، پیامبر اکرم، را در خواب دیده‌اند و مژده هلاکت دشمن خویش را از ایشان شنیده‌اند. در ادامه روایت آمده است که جمعی از شیعیان آن حضرت ــ که بیشتر اوقات با لوحهایی از آبنوس و قلمهای ظریف به محضر امام کاظم می‌آمدند و احادیثی را که ایشان املا می‌کردند می‌نوشتند ــ این دعا را از قول ایشان کتابت کردند، که به دعای جوشن صغیر معروف است. [۲۴]
ابن‌طاووس، مهج الدعوات و منهج العبادات، ج۱، ص۲۱۸ـ ۲۲۷، بیروت ۱۳۹۹/ ۱۹۷۹.
[۲۵]
ابراهیم‌بن علی کفعمی، البلدالامین و الدّرع الحصین، ج۱، ص۴۵۳ـ ۴۵۹، چاپ علاءالدین اعلمی، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
۶.۱ - محتوای دعااین دعا شامل چندین فقره است که در هر فقره آن بخشی از خطرها، بلایا ، مصائب و بیماریهایی یادآوری شده است که در طول زندگی برای انسانها، به‌طور طبیعی یا در ارتباط با دیگر انسانها، پیش می‌آید و از خدا ، که هریک از آنها را به گونه‌ای از خواننده دعا دفع می‌کند، سپاسگزاری می‌شود. در پایان هر فقره، با فرستادن درود به حضرت رسول و خاندان وی، سپاس الاهی به‌جا آورده می‌شود و از او درخواست می‌گردد که خواننده دعا را از زمره سپاسگزاران و یادآوران نعمتهای او قرار دهد. [۲۷]
ابن‌طاووس، مهج الدعوات و منهج العبادات، ج۱، ص۲۱۸ـ ۲۲۷، بیروت ۱۳۹۹/ ۱۹۷۹.
[۲۸]
ابراهیم‌بن علی کفعمی، البلدالامین و الدّرع الحصین، ج۱، ص۴۵۳ـ ۴۵۹، چاپ علاءالدین اعلمی، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
۷ - فهرست منابع(۱) آقابزرگ طهرانی. (۲) ابن‌طاووس، مهج الدعوات و منهج العبادات، بیروت ۱۳۹۹/ ۱۹۷۹. (۳) یوسف‌بن احمد بحرانی، الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، قم ۱۳۶۳ـ۱۳۶۷ ش. (۴) هادی‌بن مهدی سبزواری، شرح الاسماء، او، شرح دعاءالجوشن الکبیر، چاپ نجفقلی حبیبی، تهران ۱۳۷۵ ش. (۵) علی‌بن محمدعلی طباطبائی، ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل، قم ۱۴۱۲ـ۱۴۲۰. (۶) عباس قمی، کلیات مفاتیح الجنان، با ترجمه فارسی، تهران ۱۳۶۹ ش. (۷) جعفربن خضر کاشف‌الغطاء، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعه الغراء، اصفهان: انتشارات مهدوی. (۸) ابراهیم‌بن علی کفعمی، البلدالامین و الدّرع الحصین، چاپ علاءالدین اعلمی، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷. (۹) ابراهیم‌بن علی کفعمی، المصباح، چاپ سنگی، تهران۱۳۲۱، چاپ افست قم ۱۴۰۵. (۱۰) محمدباقربن محمدتقی مجلسی، بحارالانوار، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۱۱) محمدباقربن محمدتقی مجلسی، زادالمعاد، تهران، سعدی). (۱۲) محمدحسن‌بن باقر نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، ج۴، چاپ عباس قوچانی، بیروت ۱۹۸۱. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «دعای جوشن‌کبیر»، شماره۵۲۰۹. |