عبدالرحمن بن عفان جزولیجَزولی، عبدالرحمان بن عفّان، فقیه مالکی قرن هفتم و هشتم است. ۱ - حیاتتاریخ تولد و زادگاه وی در منابع ذکر نشده، ولی کنیه‌اش را ابوزید و او را اهل فاس می‌دانند. او را علامه در دین ، باتقوا ، صالح و داناترین مردم به مذهب مالک‌بن اَنَس معرفی کرده‌اند. [۱]
ابن‌قاضی، درة الحجال فی اسماءالرجال (ذیل وفیات‌الاعیان)، ج ۳، ص ۷۹، چاپ محمد احمدی ابوالنور، ج ۳، قاهره.
[۲]
ابن‌قاضی، جذوة الاقتباس فی ذکرمَن حَلَّ مِنَ الاعلام مدینة فاس، ج۱، ص ۴۰۱، رباط ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
۲ - اساتیدجزولی از استادانی چون ابوالفضل راشد ولیدی، ابوعمران جورائی، ابوزید عبدالرحمان رَجراجی، ابومحمد عبدالصادق صبّان، یوسف‌بن موسی غَسّانی (فقیه و محدّث، متوفی بعد از ۷۰۰) و ابوالحسن زَروِیلی (متوفی ۷۱۹) بهره برده است. [۳]
ابن‌قاضی، درة الحجال فی اسماءالرجال (ذیل وفیات‌الاعیان)، ج ۳، ص ۷۹، چاپ محمد احمدی ابوالنور، ج ۳، قاهره.
[۴]
ابن‌قاضی، جذوة الاقتباس فی ذکرمَن حَلَّ مِنَ الاعلام مدینة فاس، ج۱، ص ۴۰۱، رباط ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
[۵]
ابن‌قاضی، جذوة الاقتباس فی ذکرمَن حَلَّ مِنَ الاعلام مدینة فاس، ج۱، ص ۵۵۴، رباط ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
[۶]
احمدبابا بن احمد تنبکتی، نیل الابتهاج بتطریز الدیـّباج، ج ۱، ص ۲۴۴، چاپ عبدالحمید عبداللّه هرامه، طرابلس ۱۳۹۸/۱۹۸۹.
[۷]
عبدالهادی تازی، جامع‌القرویین، ج ۲، ص ۴۸۷، بیروت ۱۹۷۲ـ۱۹۷۳.
۳ - شاگردانگفته شده است که در مجلس درس جزولی بیش از هزار فقیه حاضر می‌شدند که بیشتر آنان تمام یا بخش عمده‌ای از کتاب المدوّنه سحنون در فقه مالکی را از حفظ بودند. [۸]
ابن‌قاضی، درة الحجال فی اسماءالرجال (ذیل وفیات‌الاعیان)، ج ۳، ص ۷۹، چاپ محمد احمدی ابوالنور، ج ۳، قاهره.
یوسف‌بن عمر اَنفاسی، موسی عبدوسی [۹]
به نقل از فاسی، تذکرة المحسنین، ج ۲، ص ۶۳۱، موسوعة اعلام‌المغرب، چاپ محمد حجی، بیروت: دارالغرب الاسلامی، ۱۴۱۷/۱۹۹۶.
و سعیدبن محمد هسکوری [۱۰]
ابن‌قاضی، جذوة الاقتباس فی ذکرمَن حَلَّ مِنَ الاعلام مدینة فاس، ج۱، ص ۵۱۹، رباط ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴.
از شاگردان او بودند.
۴ - وفاتجزولی در ۷۴۱ درگذشت. به نوشته برخی، وی هنگام مرگ بیش از ۱۲۰ سال، و به نوشته برخی دیگر، ۹۰ سال داشته است. او، حتی در اواخر عمر ، با وجود پیری و ضعف، تدریس را رها نکرد. [۱۱]
ابن‌قنفذ، الوفیات، ج۱، ص ۳۵۱، چاپ عادل نویهض، بیروت ۱۹۷۱.
[۱۲]
احمدبابا بن احمد تنبکتی، نیل الابتهاج بتطریز الدیـّباج، ج ۱، ص ۲۴۴ـ۲۴۵، چاپ عبدالحمید عبداللّه هرامه، طرابلس ۱۳۹۸/۱۹۸۹.
۵ - آثارسه شرح بر کتاب الرسالة ابن‌ابی‌زیدِ قَیروانی (متوفی ۳۸۹) در فروع فقه مالکی، به جزولی منتسب است. [۱۳]
ابن‌قنفذ، الوفیات، ج۱، ص ۳۵۱، چاپ عادل نویهض، بیروت ۱۹۷۱.
[۱۴]
احمدبابا بن احمد تنبکتی، نیل الابتهاج بتطریز الدیـّباج، ج ۱، ص ۲۴۴ـ۲۴۵، چاپ عبدالحمید عبداللّه هرامه، طرابلس ۱۳۹۸/۱۹۸۹.
در برخی گزارشها در صحت این انتساب تردید شده و در باره چگونگی این شرحها اختلاف‌نظر وجود دارد. [۱۵]
محمدبن محمد حطّاب، مواهب الجلیل لشرح مختصر خلیل، ج ۱، ص ۵۶، چاپ زکریا عمیرات، بیروت ۱۴۱۶/ ۱۹۹۵.
[۱۶]
عبدالهادی تازی، جامع‌القرویین، ج ۱، ص ۱۳۰، بیروت ۱۹۷۲ـ۱۹۷۳.
[۱۷]
محمدبن جعفر کتّانی، سَلوه الانفاس و محادثة الاکیاس بمن اقبر من العلماء و الصلحاء بفاس، ج ۲، ص ۱۳۸، چاپ عبداللّه کامل کتّانی، حمزة بن محمد طیب کتّانی، و محمد حمزة بن علی کتّانی، دارالبیضاء ۱۴۲۵/۲۰۰۴.
با وجود این، در منابع اهل سنّت به‌ویژه در فقه مالکی، به آرای جزولی در باره فروع مطرح شده در الرسالة بسیار استناد می‌شود. [۱۸]
محمدبن محمد حطّاب، مواهب الجلیل لشرح مختصر خلیل، ج ۱، ص ۶۴، چاپ زکریا عمیرات، بیروت ۱۴۱۶/ ۱۹۹۵.
[۱۹]
محمدبن محمد حطّاب، مواهب الجلیل لشرح مختصر خلیل، ج ۱، ص ۶۹، چاپ زکریا عمیرات، بیروت ۱۴۱۶/ ۱۹۹۵.
[۲۰]
محمدبن محمد حطّاب، مواهب الجلیل لشرح مختصر خلیل، ج ۱، ص ۷۹، چاپ زکریا عمیرات، بیروت ۱۴۱۶/ ۱۹۹۵.
[۲۱]
محمدبن محمد حطّاب، مواهب الجلیل لشرح مختصر خلیل، ج ۱، ص۱۴۷، چاپ زکریا عمیرات، بیروت ۱۴۱۶/ ۱۹۹۵.
[۲۲]
محمدبن محمد حطّاب، مواهب الجلیل لشرح مختصر خلیل، ج ۱، ص ۱۷۱، چاپ زکریا عمیرات، بیروت ۱۴۱۶/ ۱۹۹۵.
۶ - فهرست منابع(۱) ابن‌قاضی، جذوة الاقتباس فی ذکرمَن حَلَّ مِنَ الاعلام مدینة فاس، رباط ۱۹۷۳ـ۱۹۷۴. (۲) ابن‌قاضی، درة الحجال فی اسماءالرجال (ذیل وفیات‌الاعیان)، چاپ محمد احمدی ابوالنور، ج ۳، قاهره. (۳) ابن‌قنفذ، الوفیات، چاپ عادل نویهض، بیروت ۱۹۷۱. (۴) عبدالهادی تازی، جامع‌القرویین، بیروت ۱۹۷۲ـ۱۹۷۳. (۵) احمدبابا بن احمد تنبکتی، نیل الابتهاج بتطریز الدیـّباج، چاپ عبدالحمید عبداللّه هرامه، طرابلس ۱۳۹۸/۱۹۸۹. (۶) محمدبن محمد حطّاب، مواهب الجلیل لشرح مختصر خلیل، چاپ زکریا عمیرات، بیروت ۱۴۱۶/ ۱۹۹۵. (۷) محمدبن جعفر کتّانی، سَلوه الانفاس و محادثة الاکیاس بمن اقبر من العلماء و الصلحاء بفاس، چاپ عبداللّه کامل کتّانی، حمزة بن محمد طیب کتّانی، و محمد حمزة بن علی کتّانی، دارالبیضاء ۱۴۲۵/۲۰۰۴. (۸) موسوعة اعلام‌المغرب، چاپ محمد حجی، بیروت: دارالغرب الاسلامی، ۱۴۱۷/۱۹۹۶؛ ۷ - پانویس
۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «عبدالرحمن بن عفان جزولی»، شماره۴۶۶۱. |