عدالت ترمیمی (حقوق جزا)عدالت ترمیمی از مباحث مطرح در حقوق جزا بوده و به معنای فرایندی است برای درگیر نمودنِ کسانی‌که دارای سهمی در یک جرم خاص هستند تا به طریق جمعی نسبت به تعیین و توجه به صدمات، زیان‌ها، نیازها، تعهدات جهت التیام، بهبود بخشیدن و راست گردانیدن امور به اندازه‌ای که امکان‌پذیر است اقدام نمایند. این مقاله به بررسی زمینه ظهور عدالت ترمیمی، تعریف و ارکان عدالت ترمیمی، مقایسه عدالت ترمیمی و عدالت کیفری از جهت نگرش‌ها و اصطلاحات عدالت ترمیمی می‌پردازد. ۱ - زمینه ظهورعدالت ترمیمی الگویی نوظهور و در عین‌حال کهن و ریشه‌دار از عدالت کیفری است که از دهه‌های ۷۰ و ۸۰ قرن بیستم میلادی تجدید یافته است از نظر اندیشمندان علل گرایش به عدالت ترمیمی در دهه‌های اخیر ناتوانی سیستم عدالت کیفری در دو طیف سزادهی و اصلاح و تربیت آن، از کنترل بزهکاری است که با افزایش ناگهانی و تاسف‌بار نرخ جرم، پرسش‌های اساسی درباره حدود توانایی‌های عدالت کیفری سنتی و دولت‌ها در کنترل بزهکاری مطرح شد و از طرف دیگر مقام‌های دولتی درک کرده‌اند که کنترل جرم از دو جهت عمده و متمایز فراتر از توان دولت است: ۱: توانایی نهادهای دولتی عدالت کیفری به شدت محدود است؛ ۲: ساز و کارهای مهار کننده‌ای وجود دارند که خارج از محدوده‌های دولتی فعالیت داشته و تا اندازه‌ای مستقل از سیاست‌های دولت هستند. این چالش‌ها منجر به ایجاد و توسعه روش‌های جایگزین و باز تعریف سهم دولت در عدالت کیفری شد که به اعتقاد منتقدین؛ عدالت کیفری سزادهی، هم بزه‌دیده و هم بزهکار و هم جامعه را به نفع اقتدار عمومی از طریق قوانین کیفری فراموش نموده یا حداقل نقشی در خور و شایسته به آنها نداده است. ۲ - تعریف«عدالت ترمیمی فرایندی است برای درگیر نمودنِ کسانی‌که دارای سهمی در یک جرم خاص هستند تا به طریق جمعی نسبت به تعیین و توجه به صدمات و زیان‌ها، نیازها و تعهدات جهت التیام و بهبود بخشیدن و راست گردانیدن امور به‌اندازه‌ای که امکان‌پذیر است اقدام نمایند.» ۳ - ارکان۱: عدالت ترمیمی بر ضرر و زیان تمرکز می‌کند، درک عدالت ترمیمی از جرم، قبل از هر چیز این است که جرم به افراد و اجتماعات لطمه می‌زند لذا پاسخ به جرم را باید بر صدمه ناشی از جرم و اقدامات مورد نیاز جهت ترمیم زیان وارده متمرکز کرد. سوال محوری در فرایند عدالت ترمیمی این است که بزه‌دیده به چه چیزی نیازمند است تا بهبود یابد و خود را بازیافته تا احساس آرامش و امنیت مجدد نماید. ۲: ارتکاب جرم یا ایراد صدمه، منجر به ایجاد تعهداتی می‌شود و بزهکار باید: الف: نسبت به بزه‌دیده و جامعه‌ای که از طریق ارتکاب فعل مجرمانه متضرر شده مسئول باشد؛ ب: اقداماتی جهت رفع ضرر و زیان وارده انجام دهد؛ ج: در دسترس دادگاه و فرایندهای اصلاحی-تربیتی قرار گیرد تا آنها تعهدات بزهکار را به مرحله عمل درآورند. ۳: عدالت ترمیمی مشارکت و مداخله را ترویج می‌کند. مشارکت و مداخله بر این است که طرفین اصلی متاثر از جرم، یعنی بزهکاران، بزه‌دیدگان و اعضای جامعه محلی، نقش مهمی در فرایند اجرای عدالت دارند این سهامداران نیازمند آن هستند که اطلاعاتی در خصوص یکدیگر داشته و در تصمیم‌گیری راجع به آنچه که عدالت در یک مورد خاص، حکم می‌کند درگیر باشند. ۴ - تفاوت عدالت ترمیمی و عدالت کیفریمقایسه عدالت ترمیمی و عدالت کیفری از جهت نگرش‌ها: عدالت کیفری: - جرم، تجاوز و تعدی به قانون و دولت است؛ - تعدی و تجاوز موجب مجرمیّت است؛ - عدالت مستلزم آنست که دولت سرزنش (مجرمیت) را تعیین نموده و مجازات را اعمال کند؛ - تمرکز اصلی: بزهکاران آنچه را که استحقاق دارند مجازات دریافت کنند. عدالت ترمیمی: - جرم، تعدی و تجاوز به افراد و روابط است؛ - تعدی و تجاوز موجب تعهداتی است؛ - عدالت، بزه‌دیدگان و بزهکاران و اعضای جامعه محلی را درگیر تلاش برای اصلاح امور می‌کند؛ - تمرکز اصلی: نیازهای بزه‌دیدگان و مسئولیت‌های بزهکاران جهت جبران زیان وارده. ۵ - اصطلاحات عدالت ترمیمیعدالت ترمیمی رویکرد جامعی نسبت به منافع بزه دیده، بزهکار و جامعه است، این رویکرد جدید از عدالت کیفری تحت وصف و نام واحدی توصیف نمی‌شود و اطلاق یک عنوان برای تسمیه این جنبش نمی‌تواند مفاهیم و محدوده‌ها و افق‌های آن را به خوبی توصیف نماید اصطلاحات متعددی در سرتاسر جهان برای تبیین این رویکرد به‌کار می‌رود نظیر: عدالت محلی، عدالت غیررسمی، عدالت سبز، عدالت عقلانی، عدالت التیام‌دهنده، عدالت انسانی و مردمی، عدالت پویا و غیره ولی شایع‌ترین عنوان همان عدالت ترمیمی است. [۱]
غلامی، حسین، عدالت ترمیمی مندرج در «علوم جنایی» مجموعه مقالات در تجلیل از دکتر آشوری، تهران، سمت، ۱۳۸۳، چاپ اول، ص۷۱۴.
[۲]
زِهر، هوارد، کتاب کوچک عدالت ترمیمی، ترجمه حسین غلامی، تهران، مجد، ۱۳۸۳، چاپ اول، ص۱۰.
[۳]
گارلند، دیوید، پاسخهای انطباقی مدرنیزم کیفری مندرج در «علوم جنایی» مجموعه مقالات در تجلیل از دکتر آشوری- ترجمه محمد فرجیها، تهران، سمت، ۱۳۸۳، چاپ اول، ص۷۵۷.
[۴]
عباسی، مصطفی، افق‌های نوین عدالت ترمیمی میانجیگری کیفری، تهران، دانشور، ۱۳۸۲، اول، ص۲۵.
۶ - پانویس
۷ - منبع• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «عدالت ترمیمی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۰۷/۰۷. |