عوامل پیروزیموفقیت در نبرد و شکست دشمن به یاری خداوند را پیروزی گویند. قرآن کریم از منظری هدایتی و تربیتی به برخی عوامل پیروزی مؤمنان اشاره کرده است؛ که در ذیل به برخی از آنها اشاره می‌شود. ۱ - آرامش قلبیآرامش از مهم‌ترین شاخصه هایی است که به موفقیت انسان کمک می‌کند. خداوند نیز آرامش و سکینه را موهبتی برمی‌شمرد که با اعطای آن به مسلمانان راه برای پیروزی آنان هموار می‌شود. [۱]
جامع‌البیان، مج ۶، ج۱۰، ص۱۳۴.
[۴]
روض‌الجنان، ج۹، ص۱۸۸.
در این آیات خداوند سکینه و آرامش را به خود منسوب می‌کند که نشان از الهی بودن این آرامش نازل بر قلوب مؤمنان دارد. مفسران ذیل این آیات بحثهای فراوانی داشته و درباره حقیقت و چیستی «سکینه» اختلاف نظر دارند.برخی از آنان سکینه را از جنود الهی دانسته‌اند. ۲ - تأییدات الهیدر آیات متعددی پیروزی حاصل تأیید و یاری خداوند دانسته شده است: «فَاَیَّدنَا الَّذینَ ءامَنوا عَلی عَدُوِّهِم فَاَصبَحوا ظـهِرین»و به مسلمانان یادآوری می‌کند که حتی عوامل ظاهری یاری آنان نیز از خود اختیاری ندارند و یاری و کمک تنها از سوی خداوند صورت می‌گیرد: «و مَا النَّصرُ اِلاّ مِن عِندِ اللّهِ العَزیزِ‌الحَکیم». [۱۳]
جامع البیان، مج ۳، ج۴، ص۱۱۲.
[۱۴]
تفسیر ثعالبی، ج۱، ص۳۰۸.
این یاری به صورتهای گوناگون به مؤمنان عرضه شده است؛ از جمله اعطای معجزه به پیامبران الهی [۱۷]
مجمع‌البیان، ج۷، ص۳۹۵.
[۱۸]
تفسیر بغوی، ج۳، ص۳۸۳.
ارسال ملائکهایجاد رعب در دل کافران [۲۶]
جامع البیان، مج ۳، ج۴، ص۶۳.
و باد و طوفان(امدادهای غیبی). [۳۲]
الدرالمنثور، ج۵، ص۱۸۵.
[۳۳]
جامع البیان، مج ۱۱، ج۲۱، ص۱۸۲.
[۳۴]
دائرة المعارف قرآن کریم، ج۶، ص۵۵۷.
۳ - ایماندر قرآن کریم پیروزی و یاری خداوند منوط به ایمان اشخاص و گروهها یاد شده است؛ به عبارت دیگر شاخص دستیابی به وعده الهی برای پیروزی، ایمان است:«اَنتُمُ الاَعلَونَ اِن‌کُنتُم مُؤمِنین». [۳۷]
تفسیر بغوی، ج۱، ص۲۷۸.
۴ - صبرصبر وسیله‌ای برای افزایش قدرت و در نهایت پیروزی و از عوامل نزول یاری خداست. البته برخی صبر را در آیه شریفه به شجاعت تفسیر کرده‌اند. [۴۲]
انوار العرفان، ج۶، ص۴۴۸.
اهمیت این عامل تا جایی است که کاهش و افزایش میزان صبر مسلمانان، نقش مستقیمی در قدرت رویارویی آنان با دشمنان داشته استهمچنین صبر از سوی برخی مفسران از ملاکهای پیروزی دانسته شده است. ۵ - توکلتوکل بر نصر الهی از عوامل کلیدی در کسب پیروزی است. در آیه ۲۳ سوره مائدهو از زبان دو تن از مؤمنان بنی‌اسرائیل بر این مطلب تأکید شده است که ورود به عرصه کارزار با توکل بر خدا غلبه و فتح را در پی دارد: «فَاِذا دَخَلتُموهُ فَاِنَّکُم غــلِبونَ و عَلَی اللّهِ فَتَوَکَّلوا اِن کُنتُم مُؤمِنین»؛ همچنین بر کفایت خداوند از کسی که بر او توکل کند در آیات متعددی تأکید شده است. [۴۸]
جامع البیان، مج ۷، ج۱۲، ص۱۹۲.
[۵۰]
تفسیر ابن کثیر، ج۱، ص۵۳۰.
۶ - دعادعا برای پیروزی نیز از جمله راههایی است که خداوند برای دستیابی به فتح آن را توصیه می‌کند و پیروزی و ظفر، استجابت خداوند برای این دعای مؤمنان است. [۵۳]
التبیان، ج۳، ص۱۲ـ۱۳.
[۵۴]
مجمع‌البیان، ج۲، ص۴۱۲.
[۵۵]
روض‌الجنان، ج۵، ص۸۸.
به دعا برای پیروزی قبل از ورود به عرصه جهاد در آیات دیگری نیز اشاره شده است. ۷ - رضایت الهیدر آیه ۱۸ سوره فتحرضایت الهی نیز از عوامل فتح به شمار آمده است: «لَقَد رَضِیَ اللّهُ عَنِ المُؤمِنینَ... و اَثـبَهُم فَتحـًا قَریبـا». برخی از مفسران ذیل این آیه تصریح کرده‌اند که پیروزی وعده داده شده، نتیجه رضایت الهی از مسلمانان است. [۶۱]
التبیان، ج۹، ص۳۲۸ـ۳۲۹.
[۶۲]
زادالمسیر، ج۷، ص۱۶۷.
۸ - ولایت الهیپذیرفتن ولایت خداوند و پیامبرش در قرآن از عوامل ورود در حزب خداوند و به دست آوردن پیروزی نهایی دانسته شده است. [۶۵]
جامع البیان، مج ۴، ج۶، ص۳۹۰.
۹ - تقواتقوا در کنار دیگر عوامل می‌تواند فتح و ظفر را به همراه داشته باشد [۶۸]
الوجیز، ج۱، ص۵۲۳.
: «فَاصبِر اِنَّ العـقِبَةَ لِلمُتَّقین». [۶۹]
دائرة المعارف قرآن کریم، ج۶، ص۵۵۸.
برخی از مفسران تقوا را به همراه صبر دو ملاک پیروزی دانسته‌اند. قرآن کریم علاوه بر تصریح بر اهمیت حضور مردم در شکست یا پیروزی جوامع، عوامل دیگری را برای تعالی یا انحطاط جوامع ذکر کرده است. بارزترین عوامل موفقیت عبارت است از صبر و استقامت در راه حق و وحدت و هم‌گرایی که در صدر اسلام موجب پیروزی‌های شگرف مسلمانان گردید. امام خمینی در راستای آموزه‌های دینی ریشه و اساس همه پیروزی‌ها و شکست‌ها را خود انسان می‌دانست و بر این باور و یقین انسان در این زمینه تاکید می‌کرد. ایشان هدف تبلیغات دامنه‌دار قدرت‌های غربی، در میان ملل کشورهای ضعیف را القای ناتوانی می‌دانست و پیروزی ملت ایران را حاصل باور آنان به توانایی خود می‌دید. اساسی‌ترین عوامل پیروزی از نظر امام خمینی عبارت‌اند از: ایمان به خدا، وحدت کلمه، کمک‌های غیبی، قیام برای خدا، هجرت از خود به خدا و از دنیا به عالم غیب و اطمینان به عالم غیب. تحول درونی مردم بر اثر عنایت خداوند، ایجاد امید و اطمینان به پیروزی و نبود هراس از ابرقدرت‌ها. امام خمینی با اشاره به آیاتی نظیر (اَن تَقُومُوا لِلّه‌ِ مَثنی وَ فُرادی) و (ما رَمَیْتَ اِذْ رَمَیْتَ وَ لکِنَّ اللّهَ رَمی) قیام برای خدا را موجب غلبه و پیروزی حتمی می‌دانست و معتقد بود چنین قیامی هرگز با شکست همراه نیست. همچنین ایشان عواملی نظیر حفظ عنایت خداوند و ارتباط با او، ماندن در سایه اسلام و قرآن، صبر و پایداری و دوری از غرور را موجب پیروزی می‌داند. امام خمینی معتقد است اگر قیام برای خدا باشد به شکست ظاهری هم ختم شود، پیروزی است و قیام از روی هوای نفس، به پیروزی هم منتهی شود، شکست به شمار می‌رود. ایشان پیروزی حقیقی و ارزشمند را در پرتو معنویت و کار خالصانه برای خدا می‌دید و باور داشت هر تلاشی که در جهت یاری خدا باشد، دارای ارزش است و پیروزی بدون بعد معنوی شکست است. [۷۹]
خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۳، ص۱۶۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۱۰ - پانویس۱۱ - منبع• دانشنامه موضوعی قرآن • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. رده‌های این صفحه : دیدگاه های اخلاقی امام خمینی
|