غیر مستقلات عقلیـــ غیر مستقلات عقلی احکام شرعی هستند که عقل با کمک شرع به آن‌ها دست می‌یابد. ـــ به مُدرَکات عقلیِ نیازمند به شرع در استنباط حکم شرعی «غیر مستقلات عقلی» اطلاق می شود. ۱ - تعریفغیر مستقلات عقلی، مقابل مستقلات عقلی بوده و به قضایایی گفته می‌شود که مدرک آن ها عقل است و در صورت انضمام مقدمه شرعی به آن ها، صلاحیّت استنباط حکم شرعی از آن ها وجود دارد. ۲ - نقش عقلدر غیر مستقلات عقلی، حاکم علی الاطلاق عقل نیست، بلکه عقل همواره صغرای قیاس را از شرع می‌گیرد و سپس حکم به ملازمه عقلی ، میان حکم صغری و حکم شرعی دیگر می‌نماید، مثل این که شرع مقدس در جایی به وجوب شرعی ذی المقدمه حکم می‌نماید، و چون انجام ذی المقدمه بدون به جا آوردن مقدمه آن امکان ندارد، عقل، با درک این ملازمه، حکم وجوب شرعی مقدمه را کشف می‌کند. ۳ - نمونهبرای نمونه، شارع به جا آوردن حج را بر مکلفان واجب کرده، ولی درباره پیمودن مسافت تا مکه معظمه ، حکم صریحی ندارد؛ در این جا عقل می‌گوید نظر به این که میان ادای فریضه حج و طی مسافت، ملازمه عقلی است، پس حکم شارع مبنی بر وجوب ذی المقدمه (حج)، مستلزم حکم به وجوب مقدمه (طی مسافت) نیز هست. ۴ - کاربرد فقهیاز آن در اصول فقه، مبحث دلیل عقلی سخن گفته‌اند. ۵ - انواع دلیل عقلیاز منابع استنباط احکام شرعی نزد اصولیان، دلیل عقلی است. دلیل عقلی به دو قسم مستقلات و غیر مستقلات تقسیم می‌شود. ۵.۱ - غیر مستقلاتغیر مستقلات عبارت است از دلیل عقلی ای که یکی از دو مقدمه (صغری و کبرای) آن شرعی است. مقابل آن مستقلات عقلی قرار دارد که هر دو مقدمه آن عقلی می‌باشد. ۵.۱.۱ - وجه تسمیهـــ دلیل عقلی نوع نخست را از این رو، غیر مستقل عقلی گویند که عقل با کمک شرع به حکم شرعی دست می‌یابد، مانند حکم عقل به وجوب مقدمه هنگام وجوب ذی المقدمه . در اینجا وجوب مقدمه (کبری) حکم عقل است؛ لیکن وجوب ذی المقدمه (صغری) حکم شرع می‌باشد که با ضمیمه آن به حکم عقل، دلیل عقلی سامان می‌یابد. غلبه دادن جانب مقدمه عقلی بر مقدمه شرعی، عامل نام گذاری این نوع دلیل به غیر مستقلات عقلی است. ـــ این گونه دلیل عقلی را، از این رو که عقل به تنهایی به حکم شرعی وجوب مقدمه دست نیافته، بلکه به کمک حکم شارع وجوب ذی المقدمه آن را دریافته است، غیر مستقل عقلی گویند. [۵]
المعجم الاصولی، حیدر، محمد صنقور علی، ص۷۸۵.
۶ - پانویس
۷ - منبعفرهنگنامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۵۹۸، برگرفته از مقاله «غیر مستقلات عقلی». فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۵، ص۶۲۶، برگرفته از مقاله «غیر مستقلات عقلی». رده‌های این صفحه : ملازمات عقلیه
|