فتح نامه سند (کتاب)«فتح‌نامه سند» یا «چچ‌نامه» تالیف علی بن حامد کوفی (متوفی ۶۱۳ ق) به زبان فارسی است. این اثر یکی از متون کهن تاریخی منطقه ی «سند» است که در خصوص فتح سند به دست مسلمانان و اندکی از تاریخ ماقبل آن در زمره ی منابع دست اول به شمار می‌رود. این کتاب در اوایل قرن هفتم هجری قمری بر اساس متن کهن تری- «منهاج الدین و الملک» - که به زبان عربی بوده، به فارسی تالیف شده است. ۱ - ساختار کتابکتاب فاقد تبویب و فصل بندی و مشتمل بر مباحث و عناوین متعددی است. به جز مطالب نخستین کتاب که در آن به تاریخ سلسله بدهگان (رایان) و برهمنان (آخرین خاندان‌های حاکم سند قبل از فتوحات مسلمانان) اشاره شده، بقیه ی مباحث کتاب، شرح جنگ‌ها و لشکرکشی‌های مسلمانان به سرزمین سند و نخستین حکمرانان مسلمان در آن نواحی است. ۲ - گزارش محتواچچنامه اولین کتابی است که از تاریخ سند قبل از فتح عرب صحبت می‌کند و دیگر کتب تاریخی در زبان فارسی مانند: تاریخ فرشته، طبقات الکبری تالیف نظام الدین بخشی و مانند آن تابع و پیرو اویند. این کتاب همچنین در ذکر وقایع تاریخی از سایر کتب معتبرتر است و طرف حقیقت و صحت را فرو نمی‌گذارد. تقریبا تمام وقایع فتح سند بر وفق بلاذری و یعقوبی است چرا که اکثر راویان چچ‌نامه همانها هستند که بلاذری بدانها اعتماد کرده است. به استثنای فصل اولی که به تاریخ سلسله بدهگان (رایان) و برهمنان اختصاص دارد بقیه کتاب به شرح جنگهای عرب پرداخته است. در عین حال چچ‌نامه آئینه ایست که در آن تصویر حالات سیاسی و دینی و اجتماعی آن روزگار منعکس می‌شود، هر چند که مبهم و تیره باشد. از جمله مباحث کتاب می‌توان به مباحث زیر اشاره کرد: در آن عصر بدهگان و برهمنان در کمال آرامش و وفاق با هم می‌زیستند، زنان طبقه بالای جامعه از پشت پرده و حجاب با مردم اجنبی سخن می‌گفتند و وقتی که شوهران ایشان در حال جان سپردن بودند خود را زنده در آتش می‌انداختند. مردم موهوم پرست بودند و به گفته منجمان اعتماد می‌ورزیدند حتی به واسطه این موهوم پرستی و ایمان باطل، مملکت خود را از دست دادند. اغلب ایشان اهل صناعت و زراعت بودند. عبارات کتاب بسیار ساده و سلیس و بی تکلف است و مصنف هیچ وقت معانی را فدای الفاظ نمی‌کند. ۳ - وضعیت کتابنسخه حاضر با تصحیحات آقای داود پوته بر اساس نسخه الیت تهیه شده است. تصحیح کتاب عمدتا شامل نشان دادن اختلاف نسخه‌ها و نتایج مقابله ی نسخه هاست. در پایان کتاب ملخص کتاب، توضیحات، تعلیقات، استدراکات، فهارس اسماء رجال، اماکن، قبائل، نهرها و غیر آن ذکر شده است. ۴ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |