قیاس اقترانیقیاس اقترانی، به‌معنای قیاس فاقد مقدمه مشتمل بر عین یا نقیض نتیجه به نحو تام است. ۱ - توضیح اصطلاحقیاس بسیط، به قیاس اقترانی و قیاس استثنائی تقسیم می‌شود. قیاس اقترانی قیاسی است که در مقدمات آن نتیجه یا نقیض نتیجه بالفعل ذکر نشده باشد. به عبارت دیگر: قیاسی است که هر یک از دو مقدمه آن مشتمل بر یکی از دو طرف مطلوب باشد یعنی ماده مطلوب به طور پراکنده در مقدمات موجود است. در این صورت موضوع نتیجه، موضوع یا محمول یکی از دو مقدمه، و محمول آن، موضوع یا محمول مقدمه دیگر خواهد بود. [۲]
تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۸۷.
[۳]
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۲، ص۱۰۶.
۲ - وجه تسمیهاین قیاس را به لحاظ این که حد اصغر، حد اوسط و حد اکبر آن با یک دیگر اقتران یافته‌اند، اقترانی نامیده‌اند. و یا به این جهت که قیاس اقترانی مشتمل است بر ادات جمع که همان واو وصله بین مقدمات است. و یا به این جهت که در این قیاس، هر یک از مقدمات، افاده معلومات مستقلی می‌کنند و به هیات معینی با یک دیگر برخورد کرده و اقتران حاصل نموده‌اند تا از آن‌ها معلوم تازه‌ای حادث شود. [۵]
فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان، ص۱۰۹.
[۶]
ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، ص۱۱۱.
[۷]
شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات، ص۴۷.
[۸]
خوانساری، محمد، منطق صوری، ص۱۴۵.
۳ - اقسام قیاس اقترانیقیاس اقترانی، به اقترانی حملی و شرطی تقسیم می‌گردد. پیش از بوعلی، قیاس اقترانی را منحصر به حملی می‌پنداشتند و قیاس شرطی را منحصر در قیاس استثنائی می‌دانستند، و بلکه استثنائی شرطی نیز می‌خواندند زیرا هنوز کسی به قیاس‌های اقترانی شرطی پی نبرده بود. ارسطو نیز در تعلیم اول به اقترانی حملی اکتفا کرده و به جز قیاس استثنائی، قیاس شرطی دیگری نیاورده بود. اما شیخ الرئیس قیاس را به اقترانی و استثنائی تقسیم کرد، و آنگاه قیاس اقترانی را به تقسیم دیگر، به حملی و شرطیِ صِرف، و مختلط از حملی و شرطی قسمت کرد. [۱۰]
جرجانی، میر سید شریف، الکبری فی المنطق، ص۱۸۱.
[۱۲]
قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه، ص۱۴۰.
[۱۳]
شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق)، ص۱۲۴.
[۱۴]
مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۳۲۲.
[۱۶]
گرامی، محمدعلی، منطق مقارن، ص۱۴۴.
۴ - مستندات مقالهدر تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است: • گرامی، محمدعلی، منطق مقارن. • خوانساری، محمد، منطق صوری. • شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق). • مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد. • جرجانی، میر سید شریف، الکبری فی المنطق. • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق). • ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل. • فرصت شیرازی، میرزا محمد، اشکال المیزان. • تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق. • علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. • مظفر، محمدرضا، المنطق. • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة. • سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة. • شهاب‌الدین سهروردی، یحیی بن حبش، منطق التلویحات. • قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه. • خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. • مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه. ۵ - پانویس
۶ - منبعپایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «قیاس اقترانی»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۳/۲۴. |