زمان تقریبی مطالعه: 3 دقیقه
 

قیاس جدلی






قیاس جدلی، یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به‌معنای استدلال قیاسی مؤلَّف از مسلمات و مشهورات است.


۱ - توضیح اصطلاح



قیاس، به لحاظ ماده، به قیاس برهانی، جدلی، خطابی، مغالطی و شعری تقسیم می‌شود و از طرف دیگر، جدل به لحاظ صورت، به قیاس جدلی، استقرای جدلی و تمثیل جدلی منقسم می‌گردد. بنابراین قیاس جدلی، حجتی است که صورت آن قیاس، و ماده آن همان مواد جدل یعنی مسلمات (قضایایی که سائل در مقابل مجیب به کار می‌برد) و مشهورات (قضایایی که مجیب به عنوان جواب از سوال سائل به کار می‌رود) باشد.

۲ - صناعت جدل



بعضی قیاس جدلی را به عنوان یک صناعت شمرده و چنین تعریف نموده‌اند: قیاس جدلی یک صناعت علمی است که انسان را به حسب امکان بر اقامه حجت و دلیل از مقدمات مسلمه و مشهوره بر هر مطلوبی که بخواهد و بر محافظت هر وضعی که پیش آید آن هم بر وجهی که هیچ تناقضی به او متوجه نشود قادر می‌سازد.
پس گاهی مراد از قیاس جدلی، ملکه و توانایی به کار گیری این نوع از حجت است، و گاهی نفس استدلالِ ترکیب یافته از مسلمات یا مشهورات که به صورت قیاس بوده و بر اساس قواعد و اصول جدل، و به غایت الزام و افحام خصم تنظیم شده، مورد نظر است.
[۵] ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۲، ص۱۳.
[۶] ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة، ص۲۳۴.


۳ - مشهورات به‌کار رفته در جدل



قضایای مشهورات که در جدل استعمال می‌شوند بر دو نوع هستند. بعضی از مشهورات، مطلق و عام بوده و از شهرت نزد عموم برخوردار هستند، و برخی دیگر نزد طایفه‌ای خاص اشتهار دارند. قیاس جدلی به اعتبار این دو دسته مشهورات، به قیاس جدلی مطلق و غیر مطلق (مقیّد) تقسیم می‌شود. قیاس جدلی مطلق آن است که از مشهورات عام و مطلق استفاده تشکیل شده است، و قیاس جدلی مقیّد آن است که از مشهورات محدود و غیر عام تشکیل شده باشد.
[۷] ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، ص۱۰۸.
[۸] تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۱۱۲.
[۹] ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۲، ص۵۱.
[۱۰] مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۲۷۶.
[۱۱] ابوحامد غزالی، محمد بن محمد، معیار العلم في فن المنطق، ص۱۶۱.


۴ - مستندات مقاله



در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
• ابوحامد غزالی، محمد بن محمد، معيار العلم في فن المنطق.
مظفر، محمدرضا، المنطق.    
• ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل.
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة.    
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة.    
• ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة.
مظفر، محمدرضا، المنطق.    
• تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.    
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات.    
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    

۵ - پانویس


 
۱. خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۴۴۵.    
۲. سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة، ص۳۴۳.    
۳. مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۳۸۶.    
۴. علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۲۳۲.    
۵. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۲، ص۱۳.
۶. ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة، ص۲۳۴.
۷. ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل، ص۱۰۸.
۸. تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۱۱۲.
۹. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۲، ص۵۱.
۱۰. مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۲۷۶.
۱۱. ابوحامد غزالی، محمد بن محمد، معیار العلم في فن المنطق، ص۱۶۱.


۶ - منبع



پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «قیاس جدلی»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۳/۳۰.    



آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.