متعلقات ایمانمتعلَّق ایمان به مراتب آن بستگی دارد و این با مبانی شیعه و معتزله که ایمان را دارای مراتب و قابل زیادت و نقصان می‌شمرند، هماهنگی دارد. ۱ - متعلقات ایمانبرخی از معاصران بر این عقیده‌اند که متعلَّق ایمان بیش‌تر به مراتب آن بستگی دارد و با توجه به این‌که ایمان دارای مراتب گوناگونی است به‌طور کلی و یکسان نمی‌توان به بیان متعلق آن پرداخته، محدوده آن را تعیین کرد، بلکه در برابر هر مرتبه از ایمان، متعلقی برای آن قابل شناسایی است. این نظر با مبانی شیعه و معتزله که ایمان را دارای مراتب و قابل زیادت و نقصان می‌شمرند، هماهنگی دارد. [۲]
حق الیقین، ج۲، ص۲۳۱.
[۳]
المیزان، ج۱۸، ص۲۵۹-۲۶۰.
[۴]
شرح الاصول‌الخمسه، ص۴۷۸-۴۸۰.
آیاتی نیز بر کاهش و افزایش ایمان دلالت دارد که می‌تواند در تأیید این سخن مورد استفاده قرار گیرد. همچنین گاه از ایمان به اعتباری شرعی یاد‌می‌شود که اساس آن اذعان و علم است؛ اما تحقق این اذعان و علم در افراد، گوناگون است؛ در یکی به صورت طمأنینه و در دیگری به شکل عین الیقین و به همین شکل در هرکسی به‌گونه‌ای ظهور می‌کند [۸]
حقائق الایمان، ص۱۰۳.
، بنابراین ایمان حقایق متعددی را دربرمی‌گیرد که شارع همگی آنها را تحت عنوان ایمان خوانده‌است. [۹]
حق الیقین، ج۲، ص۲۳۱.
صرف نظر از این بحث که آیا ایمان دارای مراتبی است و در این صورت، متعلق هر مرتبه چه خواهد بود، در آیات قرآن به مواردی اشاره شده که ایمان به آنها لازم و ضروری است و جامع همه آنها، ایمان به غیب است:«اَلَّذینَ یُؤمِنونَ بِالغَیبِ ویُقیمونَ الصَّلوة...». به هر آنچه از حواس بشری پنهان است و پیامبران از آن خبر داده‌اند غیب گفته می‌شود [۱۱]
مفردات، ص۶۱۶-۶۱۷، «عیب» .
[۱۲]
مجمع‌البیان، ج۱، ص۱۲۰.
و ایمان به غیب شامل ایمان به خدا ، فرشتگان، پیامبران، قیامت ، بهشت و جهنم و... می‌شود. [۱۳]
جامع البیان، مج۱، ج۱، ص۱۴۹-۱۵۰.
البته گاه غیب به موارد خاصی چون خداوند [۱۶]
تفسیر قرطبی، ج۱، ص۱۱۵.
، قرآن [۱۷]
مفردات، ص۶۱۷ «عیب» .
، قیام حضرت مهدی (عج) [۲۰]
البرهان، ج۱، ص۱۲۴.
و... تأویل برده شده که اشاره به برخی مصادیق غیب دارد. ۱.۱ - مصادیق غیب در قرآندر آیاتی به برخی از مصادیق غیب که ایمان به آنها ضروری است تصریح شده است: ۱.۱.۱ - خداوند متعالیخدا مهم‌ترین متعلَّق ایمان در قرآن کریم است. در برخی از آیات حتی از «مؤمنان» خواسته شده به خدا ایمان آورند:«یاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا ءامِنوا بِاللّهِ...». برخی مفسران معتقدند این آیه به تصدیق آنچه مؤمنان به آن اقرار کرده‌اند دستور می‌دهد. [۲۳]
تفسیر قمی، ج۱، ص۱۸۴.
[۲۴]
البرهان، ج۲، ص۱۸۶.
برخی دیگر ایمان نخست را ایمان اجمالی و دومی را ایمان تفصیلی معنا کرده‌اند ؛ همچنین نقل شده است که خداوند با این فرمان از مؤمنان می‌خواهد به ایمانشان تداوم داده، در آینده نیز مؤمن باشند. [۲۶]
التبیان، ج۳، ص۳۵۷.
[۲۷]
مجمع‌البیان، ج۳، ص۱۹۰.
گروهی دیگر معتقدند مراد از ایمان نخست، ایمان ظاهری و ایمان دوم، ایمان باطنی و حقیقی است. [۲۸]
مجمع‌البیان، ج۳، ص۱۹۰.
دسته‌ای نیز بر این باورند که مقصود آیه، اهل کتاب است، بنابراین خداوند از آنان می‌خواهد، همچنان که به پیامبران پیشین ایمان دارند به پیامبر اسلام نیز ایمان آورند و خدایی که او معرفی می‌کند بپذیرند. [۲۹]
جامع البیان، مج۴، ج۵، ص۴۳۸.
۱.۱.۲ - معادقرآن پس از توحید ، بیشترین اهمیت را به معاد و آخرت داده و موضوعاتی بس گسترده را در این باره بازگو کرده است، به گونه‌ای که بسیاری از آیات قرآن به صورت مستقیم یا غیر مستقیم مسئله معاد و زندگی اخروی را مطرح کرده است. معاد در قرآن چنان روشن تلقی شده که تنها متجاوزان و گناهکاران از پذیرش آن سر باز می‌زنند:«و‌ما یُکَذِّبُ بِهِ اِلاّ کُلُّ مُعتَد اَثیم» همچنین بر اساس آیه‌ای دیگر همگان برپایی قیامت را باور دارند؛ ولی کافران برای این‌که از قید ایمان آزاد شده، بدون هراس از قیامت در سراسر عمر گناه کنند، آن را انکار می‌کنند [۳۴]
نمونه، ج۲۵، ص۲۷۹.
:«بَل یُریدُ الاِنسنُ لِیَفجُرَ اَمامَه» ، با این حال آیات فراوانی نیز با بیان این‌که خداوند، انسانها را بیهوده نیافریده و اشاره به عدم برابری پرهیزگاران و پلیدکاران و همچنین با اشاره به توانایی خداوند در آفرینش ابتدایی و آبادانی زمین‌مرده به نوعی دلیل بر اثبات معاد است. بر پایه برخی آیات دیگر، انکار آخرت به انکار خداوند، انکار حق و استکبار، عدم درک قرآن و سخنان پیامبر، انحراف از راه راست و سرانجام گرفتار شدن در آتش جهنم و عذاب دردناک و تباهی و نابودی اعمال می‌انجامد. ۱.۱.۳ - پیامبران و کتابهای آسمانیایمان به پیامبران از چنان اهمیتی در قرآن برخوردار است که در آیات متعددی در پی ایمان به خداوند ذکر‌شده است:«فَامِنوا بِاللّهِ و رُسُلِهِ...»، «و‌اِذ اَوحَیتُ اِلَی الحَوَارِیّینَ اَن‌ءَامِنوا بی و بِرَسولی‌قالوا ءامَنّا...». پیامبران از دیدگاه قرآنی، واسطه‌هایی بشری میان خدا و انسان هستند که بدون پیروی از آنان، جلب رضایت الهی ممکن نیست:«قُل اِن کُنتُم تُحِبّونَ اللّهَ فَاتَّبِعونی یُحبِبکُمُ اللّهُ ویَغفِر لَکُم...» همچنین بر اساس آیات قرآنی، ایمان به همه پیامبران و کتابهای آسمانی و پرهیز از تجزیه باور به آنان ضروری است:«ءامَنَ الرَّسولُ بِما اُنزِلَ اِلَیهِ مِن رَبِّهِ والمُؤمِنونَ کُلٌّ ءامَنَ بِاللّهِ‌ومَلئِکَتِهِ وکُتُبِهِ و رُسُلِهِ لانُفَرِّقُ بَینَ اَحَد مِن‌رُسُلِهِ...». در آیات ۱۳۶ بقره و ۸۴ آل‌عمران نامهای چند تن از پیامبران و لزوم ایمان به آنچه بر آنان نازل شده آمده است. اساس پیام الهی در صورتهای متعدد خود، واحد است، ازاین‌رو در آیات ۱۹ و ۸۵ آل‌عمران تنها اسلام، دین مقبول خداوند معرفی شده که صرف ایمان به خدا و پذیرش فرمانهای او مراد‌است؛ نه شریعت رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم). تأکید فراوان قرآن بر ایمان به مجموعه پیامبران و کتابهای آسمانی افزون بر این‌که ریشه در وحدت مضمون وحی دارد، نوعی احساس اصالت و اطمینان به سلامت از انحراف نیز در دل آدمی می‌نهد، زیرا او راهی را می‌پیماید که انسان در‌طول تاریخ آن را پیموده و پیامبران همگی به‌آن دعوت کرده‌اند. ۱.۱.۴ - فرشتگاناعتقاد به فرشتگان از دیگر اصول ایمانی است که در قرآن آمده و در کنار ایمان به خدا و جهان آخرت ، لازم شمرده شده است :«لَیسَ البِرَّ اَن تُوَلّوا وُجوهَکُم قِبَلَ المَشرِقِ والمَغرِبِ ولکِنَّ البِرَّ مَن ءامَنَ بِاللّهِ والیَومِ الأخِرِ والمَلئِکَةِ والکِتبِ...»، «والمُؤمِنونَ کُلٌّ ءامَنَ بِاللّهِ ومَلئِکَتِهِ...». ۲ - پانویس۳ - منبعمرکز دائرة المعارف قرآن کریم، برگرفته از مقاله «رگرفته از مقاله ایمان». |