محدثان شیعهروایت کننده حدیث از معصوم (علیه‌السّلام) با سلسله سند را راوی یا محدث می‌گویند. امام علی (علیه‌السلام) نخستین کسی بود که به املاء رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، احادیث آن حضرت را تدوین نمود. علی‌رغم ممنوعیت نقل و کتابت حدیث در قرن اول هجری، محدثان شیعه از همان آغاز ولو در خفا رشد یافته و احادیث پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و اهل بیت (علیهم‌السلام) را ترویج نمودند. فهرست مندرجات۲ - جوامع حدیثی و محدثان قرن چهارم و پنجم ۳ - محدثان نامدار قرن ششم تا دهم ۴ - حدیث‌دانان نامدار قرن دهم و یازدهم ۵ - حدیث‌دانان نامدار قرن دوازدهم ۶ - حدیث‌دانان نامدار قرن سیزدهم ۷ - حدیث‌دانان نامدار قرن چهاردهم ۸ - حدیث‌دانان نامدار قرن پانزدهم ۹ - پانویس ۱۰ - منبع ۱ - محدثان قرن اول تا چهارممولای متقیان حضرت علی (علیه‌السّلام) نخستین کسی بود که به املاء رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) احادیث آن بزرگوار را تدوین کرد، و هم احادیث شریف مصحف فاطمه و جعفر و جامعه را به قلم مبارک خویش تحریر فرمود، و نیز شصت و چند نوع از انواع علوم قرآن را بر شیعیان خود املاء نمود و قواعد کلی و اصول اساسی علوم بسیاری- از جمله کلام، طب و... - را بر آنان القا کرد و عهدنامه و اندرزنامه‌های زیادی از آن حضرت صادر گردید که سیدشریف رضی، گزیده‌هایی از آنها را در نهج البلاغه فراهم آورده است. از سائر ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) نیز آثاری در فنون گوناگون کلام و فقه و تفسیر و دعا و طب و غیره، بر جای مانده که بهترین ذخایر علم حدیث است، و آخرین آنها توقیعاتی است که از حضرت ولی عصر (عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) صادر گردیده است همچنین جمعی از صحابه باوفای پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به حضرت امیر (علیه‌السّلام) اقتدا کردند و در ضبط و نقل و حفظ و تدوین حدیث بسی کوشیدند، که قسمتی از آثار ارزشمند آنان تا روزگار ما باقی مانده است، پس از آن نیز با وجود فشارهای شدید زمامداران ستمکار، اصحاب ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) هرگز از تعلم و تعلیم و نشر و استنساخ حدیث، دست برنداشتند و از سختی‌ها و مشقت‌ها نهراسیدند، و هزاران کتاب و اصل و نسخه تالیف نمودند، که قسمتی از آنها در الذریعه معرفی شده است. ۲ - جوامع حدیثی و محدثان قرن چهارم و پنجممهمترین جوامع حدیث در قرن چهارم و پنجم تالیف گردید، و تبویب و ترتیب حدیث انجام شد، مشهورترین آثاری که در این دو قرن تدوین یافته، چهار کتاب گران‌بهای: کافی، تالیف ثقةالاسلام شیخ ابوجعفر کلینی (م ۳۲۸ ق)، من لا یحضره الفقیه، تالیف شیخ صدوق بابویه قمی (م ۳۸۱ ق)، تهذیب الاحکام، و استبصار، تالیف شیخ الطائفه ابوجعفر طوسی (م ۴۶۰ ق) می‌باشد، که بیشتر احادیث احکام در این چهار کتاب فراهم آمده است، و از جمله محدثان بزرگ این دوره شیخ اجل، ابن قولویه قمی (م ۳۶۹ ق) مؤلف کامل الزیاره، و شیخ ابومحمد هارون تلعکبری (م ۳۸۵ ق) و رجالی مشهور شیخ ابوالعباس نجاشی (م ۴۵۰ یا ۴۶۳ ق) و شیخ مفید ابوعبدالله محمد عکبری (م ۴۱۳ ق) و سیدشریف مرتضی علم‌الهدی (م ۴۳۶ ق) بوده‌اند. ۳ - محدثان نامدار قرن ششم تا دهمشیخ ابوعلی حسن طوسی، ملقب به مفید دوم، فرزند شیخ الطائفه (م با ۵۱۵ ق)، شیخ قطب‌الدین ابوحسین راوندی (م ۵۷۳ ق)، و فرزند برومندش شهید ابوعبدالله نصیرالدین حسین و شیخ امین‌الدین ابوعلی طبرسی (م ۵۴۸ ق) و شیخ رشیدالدین ابوعبدالله ابن شهرآشوب (م ۵۸۸ ق)، و شیخ منتجب‌الدین علی بابویه (م ۵۸۵ ق)، قرن هفتم، از محدثان و مشایخ بزرگوار این قرن، شیخ ابوالحسین ورام نخعی (م ۶۰۵ ق) و سید اجل رضی‌الدین علی بن طاووس حلی (م ۶۶۴ ق) و خواجه نصیرالدین طوسی (م ۶۷۳ ق) و سیدجمال‌الدین احمد بن طاووس حلی (م ۶۷۳ ق) و محقق حلی شیخ نجم‌الدین ابوالقاسم جعفر هذلی حلی (م ۶۷۶ ق) و شیخ عمادالدین حسن طبری، مؤلف کامل بهائی و شیخ علی اربلی (م ۶۹۳ ق) مؤلف کشف الغمه فی معرفة الائمه بوده‌اند. از جمله مشاهیر اعلام و مشایخ حدیث قرن هشتم، شیخ ابومحمد حسن دیلمی، مؤلف ارشاد القلوب، و اعلام‌الدین و چند تن از بنی زهره و شیخ جمال‌الدین ابومنصور علامه حلی (م ۷۲۶ ق) و فرزندش فخرالمحققین محمد (م ۷۷۱ ق) و شهید اول شیخ محمد بن جمال‌الدین مکی (ش ۷۸۶ ق) و سیدبهاءالدین نیلی و دیگران را می‌توان نام برد. شیخ زین‌الدین ابومحمد عاملی بیاضی (م ۸۷۷ ق) که از آثار معروف اوست: الصراط المستقیم الی مستحقی التقدیم، و شیخ عزالدین ابومحمد حلی عاملی و شیخ ابوالعباس حلی (م ۸۴۱ ق) از محدثان قرن نهم هستند. ۴ - حدیث‌دانان نامدار قرن دهم و یازدهممحقق ثانی شیخ علی بن عبدالعالی کرکی عاملی (م ۹۴۰ ق) و شهید ثانی شیخ زین‌الدین عاملی (ش ۹۶۶ ق) و شیخ عزالدین حسین جبعی حارثی (م ۹۸۴ ق) پدر شیخ بهائی - و شیخ عبداللطیف حارثی عاملی، مؤلف جامع الاخبار فی ایضاح الاستبصار، قرن یازدهم، شیخ ابومنصور حسن فرزند شهید ثانی و مؤلف منتقی الجمان فی الاحادیث الصحاح و الحسان (م ۱۰۱۱ ق) و شیخ بهاء‌الدین عاملی (م ۱۰۳۱ق) و علامه شیخ محمدتقی مجلسی اول (م ۱۰۷۰ ق) و شیخ قاسم بن محمد معروف به ابن الوندی و فقیه کاظمی مؤلف شرح الاستبصار فی احادیث الائمة الاطهار و شیخ فخرالدین طریحی (م ۱۰۸۵ ق) و ملا محمدمحسن فیض کاشانی (م ۱۰۹۱ ق) مؤلف الوافی از جوامع بزرگ حدیث. ۵ - حدیث‌دانان نامدار قرن دوازدهمدر قرن دوازدهم نیز علمایی چون محدث والامقام شیخ محمد حر عاملی (م ۱۱۰۴ ق) و محدث جلیل سید‌هاشم بحرانی (م ۱۱۰۹ ق) و علامه ملامحمدباقر مجلسی (م ۱۱۱۱ ق) و شیخ محمدرضا بن عبداللطیف تبریزی (م ۱۱۸۵ ق) مؤلف الشفا فی حدیث آل المصطفی - که گفته شده: جامع‌ترین جوامع حدیث است - و شیخ عبدالله بن نورالله بحرانی، مؤلف عوالم العلوم به منصه ظهور رسیدند. ۶ - حدیث‌دانان نامدار قرن سیزدهمدر قرن سیزدهم نیز استاد اکبر شیخ محمدباقر معروف به وحید بهبهانی (م ۱۲۰۵ ق)، علامه بحرالعلوم سیدمحمدمهدی طباطبائی (م ۱۲۱۲ ق) و محدث والا مقام سیدعبدالله شبر (م ۱۲۴۳ ق) و شهید ثالث ملا محمدتقی برغانی (م ۱۲۶۴ ق) و برادرش ملامحمد صالح برغانی (م ۱۲۷۵ ق) و حجةالاسلام سیدمحمدباقر شفتی اصفهانی (م ۱۲۶۰ ق) می‌زیسته‌اند. ۷ - حدیث‌دانان نامدار قرن چهاردهمحاج میرزا حسین نوری (م ۱۳۲۰ ق) مؤلف مستدرک الوسائل و علامه سیدحسن صدر (م ۱۳۴۵ ق)، علامه شیخ آقابزرگ تهرانی (م ۱۳۸۹ ق) علامه شیخ عبدالحسین امینی (م ۱۳۹۰ ق) مؤلف الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، حاج شیخ عباس قمی، مؤلف سفینة البحار، حاج سید محمدتقی موسوی اصفهانی، مؤلف مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم (عجّل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)، آیةالله حاج‌آقا حسین بروجردی (م ۱۳۸۰ ق) کتاب جامع احادیث الشیعه به سرپرستی ایشان تالیف گردیده است؛ از محدثان قرن چهاردهم بوده‌اند. ۸ - حدیث‌دانان نامدار قرن پانزدهمعلامه سیدحسن طباطبائی میرجهانی (م ۱۴۱۳ ق) مؤلف مستدرک نهج البلاغه، علامه محمدباقر محمودی، نهج السعاده، (م ۱۴۲۷ ه)، آیةالله حاج سید ابوالقاسم خوئی (م ۱۴۱۳ ق)، نوائب الدهور فی علائم الظهور، آیةالله سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی (م ۱۴۱۱ ق)، علامه محقق سیدعبدالعزیز طباطبائی (م ۱۴۱۶ ق)، آیةالله حاج شیخ محمد غروی از محدثان قرن پانزدهم بوده‌اند. ۹ - پانویس
۱۰ - منبعرضایی، رمضان؛ رفیعی، یدالله؛ (۱۳۹۳)، تاریخ علوم در اسلام (جلد اول)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، چاپ اول. |