محمدامین استرآبادی محمدامین بن محمد شریف استرآبادی (د ۱۰۳۶ق/ ۱۶۲۷م)، از علمای نامدار امامی و بنیان‌گذار گرایش اخباریه بود. فهرست مندرجات۲ - شاگردان ۳ - مدفن ۴ - بنیان‌گذار گرایش اخباریه ۵ - منابع شریعت ۵.۱ - قرآن ۵.۲ - سنت نبوی ۶ - آثار استرآبادی ۶.۱ - الفوائد المدنیه ۶.۲ - آثار خطی ۶.۲.۱ - شرح الاستبصار ۶.۲.۲ - شرح تهذیب الاحکام ۶.۲.۳ - حاشیه بر الکافی کلینی ۶.۲.۴ - دانشنامه شاهی ۶.۲.۵ - آثار دیگر خطی ۷ - فهرست منابع ۸ - پانویس ۹ - منبع ۱ - اساتیدمحمداَمینِ اِستَرابادی. از آغاز زندگی او اطلاعی در دست نیست، ولی می‌دانیم که مدتی از دوره جوانی خویش را در شیراز سپری کرده، نزد شاه تقی‌الدین محمد نسابه مدت ۴ سال دانش اندوخته، و از علوم عقلی بهره گرفته است. وی گویا سپس به نجف رفته، و از سیدمحمد عاملی که از او به عنوان نخستین استاد خود در حدیث و رجال نام برده، به فراگیری علوم نقلی پرداخته است. او در نجف از محضر شیح حسن صاحب معالم نیز استفاده علمی برده، و از او اجازه‌ای نیز دریافت داشته است. [۳]
محمدباقر خوانساری، روضات الجنات، ج۱، ص۳۰۹، تهران، ۱۳۹۰ق.
[۴]
حسین نوری، مستدرک الوسائل، ج۳، ص۴۱۲، تهران، ۱۳۸۲ق.
از عبارتی که در الفوائد امین استرابادی [۶]
محمدامین استرابادی، الفوائد المدنیه، ج۱، ص۲۷۸، تبریز، ۱۳۲۱ق.
آمده، چنین برمی‌آید که وی ظاهراً در نوبت دوم اقامتش در شیراز (از حدود سال ۱۰۱۰ق/۱۶۰۱م) به مکه رفت و مدتی در آن‌جا مقیم شد. نیز [۷]
علی‌خان مدنی، ص۴۹۱.
سال ورود وی به مکه روشن نیست، ولی ظاهراً زودتر از ۱۰۱۴ق نبوده است، زیرا نسخه‌ای از آثارش در همین سال در شیراز کتابت شده است. [۸]
کتابخانه آستان قدس ف، فهرست، ج۱، ص۴۹۰.
آخرین استاد وی در فقه و حدیث و رجال، میرزا محمد استرابادی، عالم مقیم مکه بوده، و او در آن‌جا از اوایل سال ۱۰۱۵ق تا حدود ۱۰ سال نزد وی دانش آموخته است. ۲ - شاگردانوی شاگردان مشهوری داشته است. [۱۰]
محمد حرعاملی، امل الا¸مل، ج۲، ص۲۴۲، به کوشش احمد حسینی، بغداد، مکتبة الاندلس.
[۱۱]
عبدالله افندی، ریاض العلماء، ج۲، ص۴۴، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
[۱۲]
عبدالله افندی، ریاض العلماء، ج۲، ص۳۹۹، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
[۱۳]
آقابزرگ، الذریعه، ج۱، ص۲۰۸.
[۱۴]
حسین نوری، مستدرک الوسائل، ج۳، ص۴۱۱، تهران، ۱۳۸۲ق.
[۱۵]
کتابخانه مرعشی، خطی، ج۲، ص۲۸.
فیض کاشانی نیز در سفر مکه محضر امین استرابادی را درک کرده، و یک چند مصاحب وی بوده است. [۱۶]
محمدمحسن فیض کاشانی، «الحق المبین»، ج۱-۲، «الحق...»، ص۱۲، همراه الاصول الاصیلة، قم، ۱۴۱۲ق.
۳ - مدفنامین استرابادی به گفته علی‌خان مدنی در ۱۰۳۶ق درگذشت. [۱۷]
علی‌خان مدنی، ص۲۹۱.
[۱۸]
یوسف بحرانی، لؤلؤة البحرین، ج۱، ص۱۱۹، نجف، مطبعة النعمان.
که سال ۱۰۳۳ق را آورده است و پیکرش را در کنار مقابر عبدالمطلب و ابوطالب به خاک سپردند. [۱۹]
حسین نوری، مستدرک الوسائل، ج۳، ص۴۱۱، تهران، ۱۳۸۲ق.
۴ - بنیان‌گذار گرایش اخباریهطریقهای که امین استرابادی بنیان نهاد، در سنت فقهی کلامی امامیان بی‌سابقه نبود و او خود نیز سعی داشت تا خویش را دنباله‌رو شیوه کلینی و صدوقین از قدمای اصحاب حدیث امامیه قلمداد نماید. البته این ادعا از سوی مخالفان او پذیرفته نشده است. مثلاً [۲۱]
اسدالله کاظمی، کشف القناع، ج۱، ص۲۰۷، چ سنگی، ۱۳۱۷ق.
[۲۲]
یوسف بحرانی، لؤلؤة البحرین، ج۱، ص۱۷-۱۸، نجف، مطبعة النعمان.
بی‌تردید پیش از امین استرابادی فکر اخباری‌گری وجود داشت، اما این طریقه به گونه‌ای که امین استرابادی بنیان نهاد، مربوط به خود اوست.امین استرابادی سعی داشت که در محافل امامیه، اجتهاد اصولیان را به عنوان یک خطر مطرح سازد و می‌خواست با رجوع به اخبار، مذهب سلف را احیا کند. درباره زمینه‌های ظهور افکار امین استرابادی، این نکته مسلم است که فضای فکر دینی عصر صفوی و نقش عالمانی چون محقق کرکی و روش اجتهادی ایشان در این باره مؤثر بوده است. به هر حال، در سراسر کتاب الفوائد، برخورد انتقادی امین استرابادی با روش اجتهادی محقق کرکی، و گاه به طور کلی اصولیان دیده می‌شود. ۵ - منابع شریعتمنابع شریعت از دیدگاه امین استرآبادی بدین شرح هست: ۵.۱ - قرآندر باب منابع شریعت، امین استرابادی بر این اعتقاد است که همه احکام شرعی در کتاب و سنت بیان شده است. او با تکیه بر اینکه قرآن نخستین اصل تشریع است، و نیز برپایه حدیثی از امام صادق (علیه‌السلام)، بر این نکته اصرار می‌ورزید: هر امری که دو تن در آن اختلاف کنند، حتماً برای آن اصلی در کتاب خدا وجود دارد، ولی عقول مردمان بدان راه نمی‌برد. او تأویل قرآن را براساس افکار و آراء شخصی باطل می‌شمارد و آن را تنها مخصوص اهل بیت (علیه‌السلام) می‌داند که معصوم از خطا هستند. [۲۶]
محمدامین استرابادی، الفوائد المدنیه، ج۱، ص۴۷، تبریز، ۱۳۲۱ق.
[۲۷]
محمدامین استرابادی، الفوائد المدنیه، ج۱، ص۱۱۶، تبریز، ۱۳۲۱ق. جم.
و بدین‌ترتیب، بر آن است که استنباط احکام نظری از آیات قرآنی که محتمل وجوه متعدد است، جز برای معصومان اهل بیت (علیه‌السلام) که مخاطبان واقعی قرآن هستند، امکان‌پذیر نیست. [۲۸]
محمدامین استرابادی، الفوائد المدنیه، ج۱، ص۱۳۵، تبریز، ۱۳۲۱ق.
[۲۹]
محمدامین استرابادی، الفوائد المدنیه، ج۱، ص۲۴۸، تبریز، ۱۳۲۱ق.
۵.۲ - سنت نبویامین استرابادی درباره سنت نبوی نیز معتقد است که استنباط احکام نظری از آن، بدون تفحص از احوال سنت و ناسخ و منسوخ آن جایز نیست و این تفحص، تنها به واسطه رجوع به اهل بیت (علیه‌السلام) ممکن خواهد بود. [۳۰]
محمدامین استرابادی، الفوائد المدنیه، ج۱، ص۱۳۶، تبریز، ۱۳۲۱ق.
در واقع امین استرابادی نظریه خویش در باب شریعت را بر دو پایه استوار کرده است: یکی کمال شریعت در کتاب و سنت، و دیگر اعتقاد به اینکه کلید معرفت شریعت، رجوع به علم امام معصوم است که وارث پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) به شمار می‌رود. [۳۱]
محمدامین استرابادی، الفوائد المدنیه، ج۱، ص۴۴-۴۵، تبریز، ۱۳۲۱ق.
[۳۲]
محمدامین استرابادی، الفوائد المدنیه، ج۱، ص۴۷، تبریز، ۱۳۲۱ق.
[۳۳]
محمدامین استرابادی، ج۱، ص۵۲-۵۳، الفوائد المدنیه، تبریز، ۱۳۲۱ق.
وی به صحت جمیع احادیث کتب اربعه و اصولاً صحت غالب احادیث امامی قائل است. [۳۴]
محمدامین استرابادی، الفوائد المدنیه، ج۱، ص۱۸۱-۱۸۴، تبریز، ۱۳۲۱ق.
[۳۵]
محمدامین استرابادی، الفوائد المدنیه، ج۱، ص۵۰ -۵۱، جم، تبریز، ۱۳۲۱ق.
و معتقد است که منابع کتب اربعه، اصولی است که اصحاب ائمه (علیه‌السلام) آن را مدون ساخته، به مضامین آن عمل می‌کردند. [۳۶]
محمدامین استرابادی، الفوائد المدنیه، ج۱، ص۱۸۱، تبریز، ۱۳۲۱ق.
امین استرابادی همچنین تقسیم چهارگانه حدیث به صحیح، حسن، موثق و ضعیف را که متأخران بدان دست یازیده‌اند، باطل دانسته، و با تکیه بر اینکه این روش نزد متقدمان امامیه معمول نبوده، آن را به شدت رد کرده است. [۳۷]
محمدامین استرابادی، الفوائد المدنیه ج۱، ص۵۳-۵۵، تبریز، ۱۳۲۱ق.
[۳۸]
محمدامین استرابادی، الفوائد المدنیه، ج۱، ص۵۹--۶۰، تبریز، ۱۳۲۱ق، جم.
امین استرابادی بر این باور است که تحصیل حکم شرعی براساس کسب و نظر مقبول نیست، زیرا این مباحث موجب اختلافات اصولی و فقهی می‌شود، و فائده بعثت انبیا و انزال کتب نقض می‌گردد. [۳۹]
محمدامین استرابادی، الفوائد المدنیه، ج۱، ص۹۰-۹۱، تبریز، ۱۳۲۱ق.
او همچنین در رویکردی به علم کلام، اعتماد بر این دانش را که مبتنی بر منطق و حجج عقلی است، نیز نادرست می‌انگارد. برای تحلیلی از افکار او. [۴۰]
محمدامین استرابادی، الفوائد المدنیه، ج۱، ص۱۱۷، تبریز، ۱۳۲۱ق.
[۴۱]
محمدباقر صدر، المعالم الجدیدة، ج۱، ص۴۳-۴۴، نجف، ۱۳۸۵ق.
۶ - آثار استرآبادیاز آثار محمدامین استرآبادی بدین شرح هست: ۶.۱ - الفوائد المدنیهتنها اثر انتشار یافته امین استرابادی، الفوائد المدنیة فی الرد علی من قال بالاجتهاد و التقلید فی نفس الاحکام الالهیة است که به‌خصوص معرف مبانی فکری او در رد بر شیوه فقهی اصولیان است. (برای حواشی و ردیه‌ها به این منابع رجوع کنید. [۴۲]
آقابزرگ، الذریعه، ج۴، ص۷۴.
[۴۳]
آقابزرگ، الذریعه، ج۶، ص۱۶۸.
[۴۴]
آقابزرگ، الذریعه، ج۱۰، ص۱۸۶.
)۶.۲ - آثار خطیاز میان آثار خطی، مهم‌ترین نوشته‌های او عبارتند از: ۶.۲.۱ - شرح الاستبصارشرح الاستبصار، یا الفوائد المکیة، که شرحی است ناتمام بر استبصار شیخ طوسی، و مقدمة آن مباحثی در علم حدیث و درایه را در بردارد. برای نسخة خطی. [۴۶]
کتابخانه مرعشی، خطی، ج۱۲، ص۱۷۰.
وی حواشی و تعلیقاتی نیز بر الاستبصار داشته است. [۴۷]
عبدالله افندی، تعلیقة امل الا¸مل، ج۱، ص۲۴۷، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۱۰ق.
۶.۲.۲ - شرح تهذیب الاحکامشرح تهذیب الاحکام، شرحی ناتمام بر تهذیب شیخ طوسی [۴۸]
محمد حرعاملی، امل الا¸مل، ج۲، ص۲۴۲، به کوشش احمد حسینی، بغداد، مکتبة الاندلس.
برای نسخه‌ها، [۴۹]
کتابخانه مرعشی، خطی، ج۱۰، ص۱۷۴.
[۵۰]
کتابخانه مرعشی، خطی، ج۱۲، ص۱۷۱.
حواشی وی بر تهذیب و استبصار را مؤلفی در ۱۱۳۳ق در مجموعه‌ای با عنوان جامع‌الحواشی گرد آورده است. [۵۱]
آقابزرگ، الذریعة، ج۵، ص۵۱.
۶.۲.۳ - حاشیه بر الکافی کلینیحاشیه بر الکافی کلینی، که فاضل قزوینی آن را جمع‌آوری کرده است. [۵۲]
عبدالله افندی، ریاض العلماء، ج۲، ص۴۴، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
برای نسخه، [۵۳]
کتابخانه مرعشی، خطی، ج۱۲، ص۱۶۳.
[۵۴]
کتابخانه مرعشی، خطی، ج۱۷، ص۲۳۲.
برای اثری دیگر با عنوان شرح اصول الکافی، [۵۵]
محمدامین استرابادی، الفوائد المدنیه، ج۱، ص۴، تبریز، ۱۳۲۱ق.
[۵۶]
محمد حرعاملی، امل الا¸مل، ج۲، ص۲۴۲، به کوشش احمد حسینی، بغداد، مکتبة الاندلس.
۶.۲.۴ - دانشنامه شاهیدانشنامه شاهی، رساله‌ای است به فارسی که در آن از مباحث کلامی و غیر آن سخن رفته، و آن را به نام سلطان محمد قطب‌شاه دکنی نوشته بوده است. امین استرابادی این کتاب را در مکه و پس از تحریر اول یا دوم الفوائد المدنیه به نگارش آورده است. [۵۷]
دبستان مذاهب، به کوشش رحیم رضازادة ملک، ج۱، ص۲۴۷-۲۴۹، تهران، ۱۳۶۲ش.
برای برخی نسخ، [۵۹]
شورا، ج۱۰، ص۶۲۳.
[۶۰]
ملک، خطی، ج۹، ص۱۳۸.
[۶۱]
کتابخانه آستان قدس ف، فهرست، ج۱، ص۲۴۳.
[۶۲]
کتابخانه مرکزی، خطی، ج۱۴، ص۳۶۱۸.
[۶۳]
کتابخانه منزوی، خطی، ج۱، ص۶۶۴.
کلبرگ برپایه اهدای کتاب، احتمال داده است که شاید استرابادی چند سالی را در هند گذرانیده باشد. [۶۴]
محمدامین استرابادی، الفوائد المدنیه، ج۱، ص۸۴۵، تبریز، ۱۳۲۱ق.
۶.۲.۵ - آثار دیگر خطیاز دیگر آثار خطی برجای مانده باید به حاشیه بر انموذج العلوم دوانی، [۶۵]
کتابخانه آستان قدس ف، فهرست، ج۱، ص۱۱۸.
المسائل الثلاث الکلامیة، [۶۶]
کتابخانه آستان قدس ف، فهرست، ج۱، ص۴۹۰.
رساله‌ای در بداء [۶۷]
کتابخانه آستان قدس ف، فهرست، ج۱، ص۸۴.
و حاشیه بر معارج الاصول محقق حلی [۶۸]
آقابزرگ، الذریعة، ج۶، ص۲۰۴.
اشاره کرد برای دیگر آثار [۶۹]
کتابخانه مرعشی، خطی، ج۲، ص۹۸.
[۷۰]
کتابخانه مرکزی، خطی، ج۵، ص۱۷۹۴.
[۷۱]
دانش‌پژوه، فهرست کتب خطی کتابخانة مجلس شورای اسلامی (سنای سابق)، ج۲، ص۲۶۳، تهران، ۱۳۵۹ش.
[۷۲]
حسین مدرسی طباطبایی، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ص۲۲۹، ترجمه محمدآصف فکرت، مشهد، ۱۳۶۸ش.
برای آثار یافت نشده. [۷۳]
محمدامین استرابادی، الفوائد المدنیه، ج۱، ص۴، تبریز، ۱۳۲۱ق.
[۷۴]
محمد حرعاملی، امل الا¸مل، ج۲، ص۲۴۲، به کوشش احمد حسینی، بغداد، مکتبة الاندلس.
[۷۵]
یوسف بحرانی، لؤلؤة البحرین، ج۱، ص۱۱۹، نجف، مطبعة النعمان.
۷ - فهرست منابع(۱) آستان قدس ف، فهرست. (۲) آقابزرگ، الذریعة. (۳) عبدالله افندی، تعلیقة امل الا¸مل، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۱۰ق. (۴) عبدالله افندی، ریاض العلماء، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق. (۵) محمدامین استرابادی، الفوائد المدنیة، تبریز، ۱۳۲۱ق. (۶) یوسف بحرانی، لؤلؤة البحرین، نجف، مطبعة النعمان. (۷) محمد حرعاملی، امل الا¸مل، به کوشش احمد حسینی، بغداد، مکتبة الاندلس. (۸) محمدباقر خوانساری، روضات الجنات، تهران، ۱۳۹۰ق. (۹) دانش‌پژوه، فهرست کتب خطی کتابخانة مجلس شورای اسلامی (سنای سابق)، تهران، ۱۳۵۹ش. (۱۰) دبستان مذاهب، به کوشش رحیم رضازادة ملک، تهران، ۱۳۶۲ش؛ شورا، خطی؛ (۱۱) محمدباقر صدر، المعالم الجدیدة، نجف، ۱۳۸۵ق؛ علی‌خان مدنی، سلافة العصر، نجف، المکتبة المرتضویه؛ (۱۲) محمدمحسن فیض کاشانی، الاصول الاصیلة، قم، ۱۴۱۲ق. (۱۳) محمدمحسن فیض کاشانی، «الحق المبین»، همراه الاصول الاصیلة، قم، ۱۴۱۲ق. (۱۴) اسدالله کاظمی، کشف القناع، چ سنگی، ۱۳۱۷ق. (۱۵) حسین مدرسی طباطبایی، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ترجمة محمدآصف فکرت، مشهد، ۱۳۶۸ش. (۱۶) کتابخانه مرعشی، خطی. (۱۷) کتابخانه مرکزی، خطی. (۱۸) کتابخانه ملک، خطی. (۱۹) کتابخانه منزوی، خطی. (۲۰) حسین نوری، مستدرک الوسائل، تهران، ۱۳۸۲ق. (۲۱) Kohlberg, E, X Astar b d/ n , Iranica, vol II. ۸ - پانویس
۹ - منبعدائره المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «امین استرابادی»، شماره۴۰۰۲. رده‌های این صفحه : اسلام‌شناسان مسلمان شیعه | افراد ایرانی‌تبار در سده ۱۷ (میلادی) | افراد سلسله صفوی | الهیدانان مسلمان | روحانیان شیعه اهل ایران | عالمان شیعه | محدثان | مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
|