مدرجپی درپی آوردن کلام دو نفر، بدون تفکیک گویندگان را مدرج گویند. ۱ - تعریف لغویمدرج - که مدرج نیز خوانده می‌شود - در لغت از مصدر «ادراج» به معنای در هم نوردیدن و به هم پیچیدن جامه و نامه و نیز به معنای بازبستن و آمیختن دو چیز به هم است. ۲ - تعریف اصطلاحی«مدرج» در اصطلاح، یکی از انواع اسلوب بدیعی و فنون بلاغی قرآن و عبارت است از این که کلامی به گونه‌ای در پی کلام دیگر بیاید که تصور شود در پی هم هستند و گوینده آن‌ها یکی است؛ در حالی که با هم ارتباط ندارند. ۳ - وجه تسمیهزرکشی در البرهان می‌گوید: این اسلوب را به آن دلیل مدرج نامیده‌اند که شبیه حدیث مدرج است و حدیث مدرج آن است که در متن حدیث یا سند آن به سبب اندراج مطلبی، تغییری صورت پذیرفته باشد؛ ۴ - مثالمانند: (الان حصحص الحق انا راودته عن نفسه و انه لمن الصادقین) تا این جا کلام زلیخا تمام شد. ادامه آیه، کلام حضرت یوسف است: (ذلک لیعلم انی لم اخنه بالغیب). زلیخا گفت: اینک حق آشکار شد؛ من بودم که از او کام خواستم و او از راستگویان است. حضرت یوسف گفت: چنین بود، تا او ( عزیز مصر ) بداند که من در نهان به او خیانت نکرده‌ام. البته در این که گوینده این آیه و آیه قبل کیست، بین مفسران اختلاف است. [۳]
بستانی، بطرس، ۱۸۹۸ - ۱۹۶۹، محیط المحیط قاموس مطول للغة العربیة، ص۲۷۵.
۵ - پانویس
۶ - منبعفرهنگنامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «مدرج». |