معادمعاد واژهٔ عربی برگرفته از «عود» است و به‌معنای «بازگشتن»، «رستاخیز» یا «دوباره‌برخاستن» (پس از مرگ) است. باور به رستاخیز (معاد) یکی از اصول دین اسلام است. برخی معاد را تنها جسمانی (رجعت) یا تنها روحانی (آخرت) می‌دانند. معاد یکی از اصول دین اسلام و یکی از مهم‌ترین آن‌هاست. ۱ - مفهوم شناسی معادكلمه ي معاد از ريشه ي ( ع و د ) و بر وزن مفعل مي باشد. اسم زمان و مكان و در زبان عربي بر اين وزن به كار مي رود. (عود) به معناي بازگشت است. بنابراين معناي لغوي ( معاد ) زمان يا مكان بازگشت است. معمولاً لفظ معاد در معناي اصطلاحي به كار برده مي شود كه منظور بازگشت به زندگاني پس از مرگ است. يعني مرگ نقطه ي پاياني زندگاني انسان نيست،بلكه روزگاري انسان بايد در محكمه عدل الهي حاضر شود و به پاسخ گويي بپردازد. بنابراين در اصطلاح، معاد به معناي بازگشت به عالم آخرت و زندگاني پس از مرگ است. امام خمینی معاد را در اصطلاح فلسفی و کلامی رجوع به نشئه دیگر، فوق عالم طبیعت می‌داند [۱]
خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۵۸۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
و در اصطلاح عرفانی، معاد رجوع مظاهر به حق‌تعالی می‌باشد. امام خمینی معاد را ضرورت همه ادیان می‌داند که برهان بر آن قائم است [۴]
خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۱۹۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
[۵]
خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۱۸۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
و آن را از اصول ایمان و فطرت بشری می‌شمارد. امام خمینی این نظر را که معاد در همین عالم طبیعت است، خلاف ضرورت تمام شرایع می‌داند و بر این باور است که لازمه چنین سخنی انکار معاد است، زیرا معاد در همه شرایع رجوع به نشئه دیگر فوق عالم طبیعت است. امام خمینی معاد را به معنای فساد اجزای مادی و جمع‌شدن آن در همین عالم طبیعت نمی‌داند، زیرا این تغییر و تبدیل و جمع اجزا بازگشت به نشئه دیگر نیست، درحالی‌که ضرورت تمام شرایع این است که معاد رجوع به نشئه دیگر فوق طبیعت است. افزون بر اینکه امام خمینی تمسک برخی به ظواهر قرآن مبنی بر اینکه معاد رجوع به طبیعت است را مردود می‌شمارد. [۷]
خمینی، روح الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۵۸۹-۵۹۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.
امام خمینی حقیقت معاد را از دیدگاه عرفانی بازگشت موجودات و مظاهر به اصل خود و رجوع از عالم کثرت به همان اسمی می‌داند که مبدا ظهور آن موجودات است، اگرچه مرجع کل، همان هویت الهی است؛ ولی ازآنجا که هویت الهی بدون حجاب اسماء بر موجودات تجلی نمی‌کند، رجوع همه موجودات به اسماء خاص خود خواهد بود. از این رجوع به قبض موجودات به مقام مالکیت مطلقه حق تعبیر می‌شود. امام خمینی معاد را از راه نقلی، عقلی و فطری اثبات شدنی می‌داند و معتقد است، از جهت نقلی ثبوت معاد از نگاه آیات و روایات امری ضروری است همچنین امام خمینی از راه عقلی براهین متعددی برای ضرورت معاد اقامه نموده است، چنانچه ایشان معاد را از جهت فطری نیز قابل اثبات می‌داند. [۱۰]
خمینی، روح الله، دانشنامه امام خمینی، ج۹، ص۴۰۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۲ - انواع باور دینیکلمه معاد در اصطلاح دینی بیان کننده یک باور دینی است. می دانیم که باورهای دینی به طور کلی دو دسته هستند الف: باورها و اعتقادات اصلی و زیر بنایی ب: اعتقادات فرعی و روبنایی؛ عقیده و باوری که معاد عهده دار بیان آن است از دسته اول بوده و در کنار باورهای «توحید» و «نبوت» اصول سه گانه و جدایی ناپذیر ادیان توحیدی را تشکیل می دهند، ۲.۱ - باورتوحیدتوحید: یعنی ایمان به آفریدگار و پروردگار یکتای دانای حی قادر متعال.... برای جهان هستی. ۲.۲ - باور نبوتباور نبوت یعنی ایمان به پیامبران و برگزیدگان الهی که برنامه سعادت بشری را به او اعلام می کنند. ۲.۳ - باور معادمعاد،ایمان به روز واپسین و حیات جاودان انسانها پس از مرگ و جزا و پاداش اعمال آنها. چنانکه در بالا اشاره شد این سه اصل زیربنای فکری و اعتقادی هر دین آسمانی و توحیدی را تشکیل می دهند و انکار هر یک به منزله انکار آن دین است، اسلام نیز که مدعی است آخرین دین آسمانی می باشد از این قاعده مستثنی نیست. به تعبیر دیگر نمی توان فرض کرد دین توحیدی ای باشد که یکی از اصول بالا از آن حذف شده باشد چه اسلام چه دین دیگری. ۳ - تفاوت تلقی اسلام و دیگرادیاندر ادیان غیرتوحیدی مفهومی ولو مشابه در بعضی وجوه با آنچه در ادیان توحیدی تحت عنوان «معاد» مطرح شده، وجود ندارد ولی باید دانست تلقی این ادیان و فرق مذهبی اساسا با برداشت و تصویری که ادیان آسمانی از مساله معاد ارائه می کنند متفاوت است. آنچه مسلم است در اصل اعتقاد به چنین واقعه ای در آینده زندگی بشری نه بین متفکران اسلامی اختلافی هست نه بین اسلام و دیگر ادیان آسمانی مثل یهودیت و مسیحیت. در کیفیت معاد و شرح وقایع آن نیز در کلیات شباهت های بی نظیری بین آنها یافت می شود که نشان از سرچشمه واحد آنها دارد (هر چند بسیاری از ادیان آسمانی از گزند بدخواهان تحریف گر مصون نمانده اند) لیکن در جزئیات وقایع معاد نه تنها در بین ادیان اختلاف وجود دارد بلکه گاهی در یک مساله حتی در بین اندیشمندان یک مذهب نیز اختلاف دیدگاه بوده هریک برداشتی در آن زمینه ارائه کرده ا ست. این اختلاف نظرها در مباحثی نظیر تلقی های ادیان و متفکرین نسبت به حقیقت معاد، حقیقت مرگ وقایع پس از مرگ و عالم برزخ، وقایع قیامت، شفاعت، معاد جسمانی و روحانی و مباحثی از این دست بروز کرده و متفکرین را بر آن داشته دراین مباحث وارد میدان تحقیق و تفکر شوند و با جمع بندی میان اشارات عقلی و ادله نقلی سعی در برداشتن پرده از حقیقت این واقعه سرنوشت ساز برای حال و آینده بشر کنند. ۴ - معاد و فلسفه دیننکته قابل توجه اینکه معاد به عنوان یک گزاره دینی مورد توجه اندیشمندان فعال در حوزه فلسفه دین نیز قرار گرفته است. این اندیشمندان در صدد هستند صرف نظر از اعتقادات مذهبی شخص خود که می تواند حتی منکر هر دینی هم باشد به بررسی عقلی و خردگرایانه گزاره های دینی پرداخته و آنها را بررسی کنند (هرچند عملا حوزه فعالیت این دانشمندان به گزاره های دین مسیحیت اختصاص یافته). ۵ - پانویس۶ - منبع:• کتاب اصول عقاید و دستورات دینی علامه طباطبایی ۱-۴ ص ۲۱۳ تا۲۱۵ • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. رده‌های این صفحه : اصطلاحات اسلامی | دیدگاه های کلامی امام خمینی
|