ملامحمود بن محمدعمری فاروقی جونپوریجونپوری، ملامحمود بن محمدعمری فاروقی، مشهور به ملامحمود، حکیم و منطقی و ادیب هندی است. ۱ - زندگینامهوی در ۹۹۳ در جونپور، که دارالعلم هندوستان به شمار می‌رفت، متولد شد. [۱]
رحمان علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص ۲۲۱، لکهنو ۱۹۱۴.
[۲]
عبدالحی حسنی، نزهه الخواطر و بهجه المسامع و النواظر، ج ۵، ص ۴۰۹، ج ۵، حیدر آباد، دکن ۱۳۹۶/ ۱۹۷۶.
[۳]
مرتضی حسین صدرالافاضل، مطلع الانوار: احوال دانشوران شیعه پاکستان و هند، ج۱، ص ۶۳۶، ترجمه محمدهاشم، مشهد ۱۳۷۴ ش.
پدرش [۴]
رحمان علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص ۲۲۱، لکهنو ۱۹۱۴.
ابتدا نزد جدش ، شاه‌محمد، و در هفده سالگی نزد مولانا محمدافضل جونپوری، در زادگاهش به تحصیل پرداخت و در منطق و حکمت بر اقران خود پیشی گرفت، سپس به انگیزه تأسیس رصدخانه و کسب اجازه از شاه‌جهان، به اکبرآباد (آگره) رفت.در آن‌جا آصف‌خان، وزیر شاه‌جهان، مانع از مساعدت شاه به جونپوری شد و او به زادگاهش بازگشت و به تدریس علوم پرداخت. [۵]
رحمان علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص ۲۲۱، لکهنو ۱۹۱۴.
[۶]
عبدالحی حسنی، نزهه الخواطر و بهجه المسامع و النواظر، ج ۵، ص۴۰۹ـ۴۱۰، حیدر آباد، دکن ۱۳۹۶/ ۱۹۷۶.
۲ - تحصیل علوم عقلیآقابزرگ طهرانی [۷]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام‌الشیعه: الروضه النضره فی علماء المأه الحادیه عشره، ج۱، ص ۵۵۰، بیروت ۱۴۱۱ /۱۹۹۰.
وی را از عالمان و فقیهان شیعی دانسته است.بنابر پاره‌ای گزارشها، جونپوری علوم عقلی را نزد حکیمان ایرانی آموخت و با بعضی از ایشان مناظره کرد، از جمله در اصفهان در باره حدوث زمانی، که خود بدان معتقد بود، با میرداماد بحث کرد اما اختلافشان در این باره حل نشد. پس‌از این ملاقاتها، وی به هند بازگشت و کتاب مهم خود، الحکمه البالغه، را نوشت و سبب معرفی افکار میرداماد و ملاصدرا در هند شد. [۸]
مرتضی حسین صدرالافاضل، مطلع الانوار: احوال دانشوران شیعه پاکستان و هند، ص ۶۳۶، ترجمه محمدهاشم، مشهد ۱۳۷۴ ش.
[۹]
اطهر عباس رضوی، «تأثیر حکمت اشراق و فلسفه میر باقر داماد و ملاصدرا در شبه‌قاره هند و پاکستان»، ج۱، ص۳۵ـ۳۶، جاویدان خرد، سال ۴، ش ۲ (پاییز ۱۳۶۰).
۳ - کسب طریقتنقل شده است که ملامحمود به دعوت شاه شجاع، فرزند شاه‌جهان، به بنگال رفت و در آن‌جا به وی علوم حِکْمی آموخت [۱۰]
عبدالحی حسنی، نزهه الخواطر و بهجه المسامع و النواظر، ج ۵، ص۴۱۰، حیدر آباد، دکن ۱۳۹۶/ ۱۹۷۶.
و در همین ایام (در ۱۰۵۲)، با محمود نعمت‌اللّه نارنولی بن عطاءاللّه فیروزپوری (از صوفیان سلسله قادریه، متوفی ۱۰۷۲) در بنگال ملاقات کرد و ضمن بیعت با او، از وی کسب طریقت کرد و از او ذکر گرفت. [۱۱]
عبدالحی حسنی، نزهه الخواطر و بهجه المسامع و النواظر، ج ۵، ص ۴۳۵ـ۴۳۶، حیدر آباد، دکن ۱۳۹۶/ ۱۹۷۶.
۴ - شاگردانبه نوشته عبدالحی حسنی، [۱۲]
عبدالحی حسنی، نزهه الخواطر و بهجه المسامع و النواظر، ج ۵، ص ۴۱۰، حیدر آباد، دکن ۱۳۹۶/ ۱۹۷۶.
بسیاری از عالمان آن دوره از شاگردان جونپوری بودند، از جمله نواب شایسته‌خان، ابوطالب بن ابوالحسن اکبرآبادی، که نزد جونپوری الفرائد المحمودیه را می‌خواند که احتمالاً نام مشهورتر کتاب جونپوری با عنوان فرائد شمس بازغه است؛ شیخ نورالدین جعفر جونپوری؛ و عبدالباقی بن غوث الاءسلام صدیقی، مؤلف الا´داب الباقیه.۵ - وفات و محل دفنجونپوری در ۹ ربیع‌الاول ۱۰۶۲ در زادگاهش وفات یافت. مقبره او خارج از شهر جونپور است. [۱۳]
رحمان علی، تذکره علمای هند، ج۱، ص ۲۲۱، لکهنو ۱۹۱۴.
[۱۴]
عبدالحی حسنی، نزهه الخواطر و بهجه المسامع و النواظر، ج ۵، ص ۴۱۱، حیدر آباد، دکن ۱۳۹۶/ ۱۹۷۶.
۶ - آثاربرخی از آثار جونپوری عبارت‌اند از: ۱) الحکمه البالغه [۱۵]
اطهر عباس رضوی، «تأثیر حکمت اشراق و فلسفه میر باقر داماد و ملاصدرا در شبه‌قاره هند و پاکستان»، ج۱، ص۳۶، جاویدان خرد، سال ۴، ش ۲ (پاییز ۱۳۶۰).
۲) الشمس البازغه فی شرح الحکمه البالغه، در حکمت و شامل منطق و طبیعیات و عقلیات. این کتاب مشهورترین اثر اوست و پس از شرح ملاصدرا بر الهدایه الاثیریه اثیرالدین ابهری، از کتابهای مهم حکمت در هند است. [۱۶]
عبدالحی حسنی، نزهه الخواطر و بهجه المسامع و النواظر، ج۵، ص۴۱۱، ، حیدر آباد، دکن ۱۳۹۶/ ۱۹۷۶.
[۱۷]
عبدالحی حسنی، الثقافه الاسلامیه فی الهند (معارف العوارف فی انواع‌العلوم و المعارف)، ج۱، ص۱۶، چاپ ابوالحسن علی حسنی ندوی، دمشق ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۱۸]
یوسف الیان سرکیس، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ستون ۱۷۰۴، قاهره ۱۳۴۶/ ۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
[۱۹]
غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیا، ج۲، ص۳۵۰، کانپور ۱۳۳۲/ ۱۹۱۴.
حواشی بسیاری بر این کتاب نوشته شده است، از جمله حاشیه حمداللّه بن شکراللّه سَندیلَوی. [۲۰]
عبدالحی حسنی، الثقافه الاسلامیه فی الهند (معارف العوارف فی انواع‌العلوم و المعارف)، ج۱، ص ۲۶۷، چاپ ابوالحسن علی حسنی ندوی، دمشق ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
الشمس البازغه نخستین‌بار به کوشش محمد کَلَنْدار علی الزُبیری در ۱۲۸۰ در لکهنو چاپ شد و در ۱۳۰۸ با حواشی محمد عبدالحمید لکهنوی مجدداً در لکهنو به چاپ رسید. [۲۱]
یوسف الیان سرکیس، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ستون ۱۷۰۴، قاهره ۱۳۴۶/ ۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
۳) فرائد شمس بازغه، در علم معانی و بیان که آن را برای شاه جهان تألیف کرده است. [۲۲]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۶، ص۱۳۷، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
عبداللطیف شوشتری [۲۳]
عبداللطیف بن ابیطالب شوشتری، تحفه العالم، ذیل‌التحفه، چاپ صمد موحد، تهران ۱۳۶۳ ش.
گفته که نسخه‌ای از آن را دیده است. ۴) الفرائد فی شرح الفوائد الغیاثیه، نوشته قاضی عضدالدین‌ایجی، در بلاغت و معانی و بیان. [۲۴]
عبدالحی حسنی، نزهه الخواطر و بهجه المسامع و النواظر، ج ۵، ص ۴۱۱، حیدر آباد، دکن ۱۳۹۶/ ۱۹۷۶.
[۲۵]
عبدالحی حسنی، الثقافه الاسلامیه فی الهند (معارف العوارف فی انواع‌العلوم و المعارف)، ج۱، ص ۴۵، چاپ ابوالحسن علی حسنی ندوی، دمشق ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۲۶]
یوسف الیان سرکیس، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ستون ۱۷۰۴، قاهره ۱۳۴۶/ ۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
۵) الدوحه المیاده فی تحقیق الصوره و المادّه، که ابوالحسنات محمد لکهنوی حاشیه‌ای بر آن نوشته است. [۲۷]
یوسف الیان سرکیس، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ستون ۱۷۰۴، قاهره ۱۳۴۶/ ۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
این اثر به انضمام رساله فی الکلی و الجزئی و رساله فی تحقیق اجتماع النقیضین و ارتفاعهما، هر دو از شیخ محمد جونپوری، در ۱۳۰۸ در هند چاپ سنگی شده است. [۲۸]
یوسف الیان سرکیس، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ستون ۱۷۰۴، قاهره ۱۳۴۶/ ۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰.
۶ )دیوان شعر به فارسی. [۲۹]
عبدالحی حسنی، نزهه الخواطر و بهجه المسامع و النواظر، ج ۵، ص ۴۱۱، حیدر آباد، دکن ۱۳۹۶/ ۱۹۷۶.
۷ - تألیف نظراتدرباره جونپوری و آرای وی کتابهایی نوشته شده که از آن جمله است کتاب المحاکمه اثر امان‌اللّه بن نوراللّه بنارسی که آن را در باره آرای میرداماد در کتاب الافق‌المبین و آرای جونپوری در کتاب الشمس البازغه، راجع به مسئله حدوث دهری، نوشته است. [۳۰]
عبدالحی حسنی، الثقافه الاسلامیه فی الهند (معارف العوارف فی انواع‌العلوم و المعارف)، ج۱، ص۲۶۵ـ۲۶۶، چاپ ابوالحسن علی حسنی ندوی، دمشق ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
همچنین گفته شده که یکی از احفاد میرداماد کتابی در باره جونپوری تألیف کرده است. [۳۱]
مرتضی حسین صدرالافاضل، مطلع الانوار: احوال دانشوران شیعه پاکستان و هند، ج۱، ص ۶۳۶، ترجمه محمدهاشم، مشهد ۱۳۷۴ ش.
۸ - فهرست منابع(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۲) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام‌الشیعه: الروضه النضره فی علماء المأه الحادیه عشره، بیروت ۱۴۱۱ /۱۹۹۰. (۳) عبدالحی حسنی، الثقافه الاسلامیه فی الهند (معارف العوارف فی انواع‌العلوم و المعارف)، چاپ ابوالحسن علی حسنی ندوی، دمشق ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۴) عبدالحی حسنی، نزهه الخواطر و بهجه المسامع و النواظر، ج ۵، حیدر آباد، دکن ۱۳۹۶/ ۱۹۷۶. (۵) رحمان علی، تذکره علمای هند، لکهنو ۱۹۱۴. (۶) اطهر عباس رضوی، «تأثیر حکمت اشراق و فلسفه میر باقر داماد و ملاصدرا در شبه‌قاره هند و پاکستان»، جاویدان خرد، سال ۴، ش ۲ (پاییز ۱۳۶۰). (۷) یوسف الیان سرکیس، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، قاهره ۱۳۴۶/ ۱۹۲۸، چاپ افست قم ۱۴۱۰. (۸) عبداللطیف بن ابیطالب شوشتری، تحفه العالم، ذیل‌التحفه، چاپ صمد موحد، تهران ۱۳۶۳ ش. (۹) مرتضی حسین صدرالافاضل، مطلع الانوار: احوال دانشوران شیعه پاکستان و هند، ترجمه محمدهاشم، مشهد ۱۳۷۴ ش. (۱۰) غلام سرور لاهوری، خزینه الاصفیا، کانپور ۱۳۳۲/ ۱۹۱۴. (۱۱) محمدصالح کنبو، عمل صالح، الموسوم به شاه‌جهان‌نامه، ترتیب و تحشیه غلام یزدانی، چاپ وحید قریشی، لاهور ۱۹۶۷ـ ۱۹۷۲؛ ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ملامحمود بن محمد عمری‌فاروقی‌جونپوری»، شماره۵۲۲۱. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام
|