منافع الاغذیة و دفع مضارها (کتاب)کتاب«منافع الاغذیة و دفع مضارها» یکی از شاهکارهای ممتاز و جاودانه طبیب مشهور ایران زمین محمد بن زکریای رازی است که به نقل ابن اصیبعه آن را به درخواست امیر ابوالعباس احمد بن علی تالیف نموده است. [۱]
عیون الانباء فی طبقات الاطباء، ابن اصیبعه، ص۴۲۶.
۱ - انگیزه تالیفچنانچه از نام این کتاب فهمیده می‌شود، موضوع این اثر، دانش تغذیه و بهداشت مواد غذایی و شناخت منافع آن‌ها و دفع ضرر و زیان آن‌ها است. مؤلف انگیزه اش را از تالیف این کتاب، نگاشتن اثری در مورد بهداشت غذاها و تکمیل نبودن نگاشته‌های پیشین، از جمله تالیف جالینوس و نگاشته یحیی بن ماسویه می‌داند. [۲]
منافع الاغذیة، محمد بن زکریای رازی، ص۲.
۲ - ساختار کتاباین اثر در ۱۹ فصل تدوین شده است که در هر فصل منافع و مضرات یکی از انواع مواد غذایی یا نوشیدنی‌ها با بیان انواع و اقسام آن بیان شده است. ۳ - گزارش محتوااین کتاب نیز همانند بسیاری دیگر از آثار رازی حاصل تجربیات و تحقیقات ارزشمند مؤلف است. به طور کلی می‌توان گفت چند عامل باعث شده که این اثر در میان آثار برجای مانده در حوزه پزشکی قدیم حائز اهمیت باشد: ۱. قدمت این اثر: باید توجه داشت که قبل از نگاشته شدن این اثر، تنها کتاب‌های معدودی در این زمینه نوشته شده که بسیاری از همان‌ها هم اکنون به دست ما نرسیده است. ۲. جامعیت اثر: نگاهی به تالیفاتی که در این موضوع شده بیان گر این مطلب است که حتی آثاری که بعد از این اثر تالیف شده‌اند، رتبه‌ای پایین تری در جامعیت موضوع کسب می‌کنند. ۳. از آنجایی که نویسنده این اثر، طبیبی است با تجربه، نگاشته‌های او نیز مملو از مشاهدات و تجربیات شخصی اوست و از این رو حتی بر تالیفات ابن سینا هم ترجیح دارد. البته یک مطلب را نباید نادیده انگاشت و آن عدم ترتیب و نظم خاص و منطقی بین مطالب و فصول این کتاب است، به گونه‌ای که می‌توان فصلی را با فصل دیگر جا به جا کرد، بدون آن که اشکالی در فهم مطالب آن به وجود آید. هر چند این نقیصه در آثار بسیاری از پزشکان کهن به چشم می‌خورد و تنها مختص به این اثر نیست. ۴. در این اثر ویژگی‌ها و خواص خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها بررسی شده است. مطالبی درباره نان‌ها ، انواع آب‌ها و نوشیدنی‌ها، بهداشت گوشت و ویژگی‌های انواع گوشت‌ها، غذاهای مختلف، لبنیات ، تخم پرندگان ، انواع سبزیجات ، ادویه جات، میوه‌ها و انواع حلواها، سودها و زیان‌های آن‌ها و راه‌های برطرف کردن آثار سوء آن‌ها در این کتاب ذکر شده است. ۴ - وضعیت کتاباین اثر در سال ۳۰۵ ق با حاشیه دفع المضار الکلیه ابن سینا، در ۶۸ صفحه به قطع وزیری به چاپ رسیده است. در نسخه حاضر حسین حموی محقق کتاب، تحقیق ارزشمندی بر کتاب انجام داده و شرح و توضیحات مفید و گاه مفصلی را درباره الفاظ و اصطلاحات کتاب در پاورقی متذکر شده است. فهرست منابع و مطالب کتاب در انتهای اثر آمده است. ۵ - پانویس
۶ - منبعنرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. |