منشأ اختیار (قرآن)منشأ اصلی اختیار با توجه به آیات قرآن، مشیت خداوند بر مختار بودن او می‌باشد. ۱ - منشأ اختیار در جنگ هاتعلّق مشیت خداوند به مختار بودن انسان‌ها و جوامع، در نزاع‌ها و جنگ‌ها: «... وَلَوْ شَاء اللّهُ مَا اقْتَتَلَ الَّذِينَ مِن بَعْدِهِم مِّن بَعْدِ مَا جَاءتْهُمُ الْبَيِّنَاتُ وَلَكِنِ اخْتَلَفُواْ فَمِنْهُم مَّنْ آمَنَ وَمِنْهُم مَّن كَفَرَ وَلَوْ شَاء اللّهُ مَا اقْتَتَلُواْ وَلَكِنَّ اللّهَ يَفْعَلُ مَا يُرِيدُ؛... و اگر خدا می‌خواست کسانی که پس از آنان بودند بعد از آن (همه) دلایل روشن که برایشان آمد به کشتار یکدیگر نمی‌پرداختند ولی با هم اختلاف کردند پس بعضی از آنان کسانی بودند که ایمان آوردند و بعضی از آنان کسانی بودند که کفر ورزیدند و اگر خدا می‌خواست با یکدیگر جنگ نمی‌کردند ولی خداوند آنچه را می‌خواهد انجام می‌دهد.» ۲ - منشأ اختیار در هدایتتعلّق خواست خدا به آزاد بودن انسان در انتخاب راه هدایت و ایمان: ۱. «... وَلَوْ شَاء اللّهُ لَجَمَعَهُمْ عَلَى الْهُدَى فَلاَ تَكُونَنَّ مِنَ الْجَاهِلِينَ؛... و اگر خدا می‌خواست قطعا آنان را بر هدایت گرد می‌آورد پس زنهار از نادانان مباش.» ۲. «وَلَوْ أَنَّنَا نَزَّلْنَا إِلَيْهِمُ الْمَلآئِكَةَ وَكَلَّمَهُمُ الْمَوْتَى وَحَشَرْنَا عَلَيْهِمْ كُلَّ شَيْءٍ قُبُلًا مَّا كَانُواْ لِيُؤْمِنُواْ إِلاَّ أَن يَشَاءَ اللّهُ ...؛و اگر ما فرشتگان را به سوی آنان می‌فرستادیم و اگر مردگان با آنان به سخن می‌آمدند و هر چیزی را دسته دسته در برابر آنان گرد می‌آوردیم باز هم ایمان نمی‌آوردند جز اینکه خدا بخواهد....» ۳. «قُلْ فَلِلّهِ الْحُجَّةُ الْبَالِغَةُ فَلَوْ شَاء لَهَدَاكُمْ أَجْمَعِينَ؛بگو برهان رسا ویژه خداست و اگر (خدا) می‌خواست قطعا همه شما را هدایت می‌کرد.» ۴. «وَلَوْ شَاء رَبُّكَ لآمَنَ مَن فِي الأَرْضِ كُلُّهُمْ جَمِيعًا أَفَأَنتَ تُكْرِهُ النَّاسَ حَتَّى يَكُونُواْ مُؤْمِنِينَ؛و اگر پروردگار تو می‌خواست قطعا هر که در زمین است همه آنها یکسر ایمان می‌آوردند پس آیا تو مردم را ناگزیر می‌کنی که بگروند.» ۵. «وَلَوْ شَاء رَبُّكَ لَجَعَلَ النَّاسَ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلاَ يَزَالُونَ مُخْتَلِفِينَ؛و اگر پروردگار تو می‌خواست قطعا همه مردم را امت واحدی قرار می‌داد در حالی که پیوسته در اختلافند.» ۶. «وَلَوْ شَاء اللّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلكِن يُضِلُّ مَن يَشَاءُ وَيَهْدِي مَن يَشَاءُ ...؛و اگر خدا می‌خواست قطعا شما را امتی واحد قرار می‌داد ولی هر که را بخواهد بیراه و هر که را بخواهد هدایت می‌کند....» ۷. «وَلَوْ شَاء اللَّهُ لَجَعَلَهُمْ أُمَّةً وَاحِدَةً وَلَكِن يُدْخِلُ مَن يَشَاءُ فِي رَحْمَتِهِ ...؛و اگر خدا می‌خواست قطعا آنان را امتی یگانه می‌گردانید لیکن هر که را بخواهد به رحمت خویش در می‌آورد....» ۳ - منشأ اختیار در شرکورزیتعلّق مشیت خدا به اختیار انسان در شرک‌ورزیدن: «وَلَوْ شَاء اللّهُ مَا أَشْرَكُواْ وَمَا جَعَلْنَاكَ عَلَيْهِمْ حَفِيظًا وَمَا أَنتَ عَلَيْهِم بِوَكِيلٍ؛و اگر خدا می‌خواست آنان شرک نمی‌آوردند و ما تو را بر ایشان نگهبان نکرده‌ایم و تو وکیل آنان نیستی.» ۴ - منشأ اختیار در عبادتتعلّق خواست خداوند به مختار بودن انسان در عبادت خدا و پرستش غیرخدا: «وَقَالُوا لَوْ شَاء الرَّحْمَنُ مَا عَبَدْنَاهُم مَّا لَهُم بِذَلِكَ مِنْ عِلْمٍ ...؛و می‌گویند اگر (خدای) رحمان می‌خواست آنها را نمی‌پرستیدیم آنان به این (دعوی) دانشی ندارند....» ۵ - منشأ محدودیت اختیارمشیت خدا، محدودکننده اختیار انسان: ۱. «وَلَا تَقُولَنَّ لِشَيْءٍ إِنِّي فَاعِلٌ ذَلِكَ غَدًا • إِلَّا أَن يَشَاءَ اللَّهُ ...؛و زنهار در مورد چیزی مگوی که من آن را فردا انجام خواهم داد. مگر اين‌كه خدا بخواهد....» ۲. «وَمَا تَشَاؤُونَ إِلَّا أَن يَشَاءَ اللَّهُ ...؛و تا خدا نخواهد (شما) نخواهید خواست....» ۳. «وَمَا تَشَاؤُونَ إِلَّا أَن يَشَاءَ اللَّهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ؛و تا خدا پروردگار جهان‌ها نخواهد (شما نیز) نخواهید خواست.» ۶ - منشأ اختیار جنیانتعلّق مشیت خداوند به مختار بودن جنیان: «وَكَذَلِكَ جَعَلْنَا لِكُلِّ نَبِيٍّ عَدُوًّا شَيَاطِينَ الإِنسِ وَالْجِنِّ يُوحِي بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُورًا وَلَوْ شَاء رَبُّكَ مَا فَعَلُوهُ ...؛و بدین گونه برای هر پیامبری دشمنی از شیطان‌های انس و جن برگماشتیم بعضی از آنها به بعضی برای فریب (یکدیگر) سخنان آراسته القا می‌کنند و اگر پروردگار تو می‌خواست چنین نمی‌کردند ....» ۷ - پانویس
۸ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۲، ص۴۵۰، برگرفته از مقاله «منشأ اختیار». رده‌های این صفحه : جبر و اختیار | موضوعات قرآنی
|