منشأ برهان (قرآن)براهین، افاضاتی از ناحیه خدا بر قلب و اندیشه انسانها است. ۱ - منشا برهان۱- سنلقی فی قلوب الذین کفروا الرعب بمآ اشرکوا بالله ما لم ینزل به سلطـنا. . بزودی در دلهای کافران، بخاطر اینکه بدون دلیل، چیزهایی را برای خدا همتا قرار دادند، رعب و ترس می‌افکنیم و جایگاه آنها، آتش است و چه بد جایگاهی است جایگاه ستمکاران ۲- وکیف اخاف مآ اشرکتم ولاتخافون انکم اشرکتم بالله ما لم ینزل به علیکم سلطـنا. .چگونه من از بتهای شما بترسم؟! در حالی که شما از این نمی‌ترسید که برای خدا، همتایی قرار داده‌اید که هیچ گونه دلیلی درباره آن، بر شما نازل نکرده است! (راست بگویید) کدام یک از این دو دسته ( بت پرستان و خداپرستان)، شایسته تر به ایمنی (از مجازات ) هستند اگر می‌دانید؟! مقصود از «تنزیل» می‌تواند «ایجاد کردن» باشد.یعنی خداوند هیچ دلیل و برهانی برای شرک نیاورده است. در این صورت، مقصود از «سلطان»، اعم از براهین عقلی و نقلی است و نیز می‌تواند مقصود از «تنزیل»، نازل کردن معارف دین و احکام الهی باشد. در این صورت، مقصود از «سلطان»، برهان نقلی می‌باشد. برداشت مذکور، مبتنی بر معنای اول است. قل انما حرم ربی الفوحش... وان تشرکوا بالله ما لم ینزل به سلطـنا..... بگو: «خداوند، تنها اعمال زشت را، چه آشکار باشد چه پنهان، حرام کرده است و (همچنین) گناه و ستم بناحق را و اینکه چیزی را که خداوند دلیلی برای آن نازل نکرده، شریک او قرار دهید و به خدا مطلبی نسبت دهید که نمی‌دانید.» ۳- . اتجـدلوننی فی اسمآء سمیتموهآ انتم وءابآؤکم مانزل الله بها من سلطـن. . آیا با من در مورد نامهایی مجادله می‌کنید که شما و پدرانتان (بعنوان معبود و خدا، بر بتها) گذارده‌اید، در حالی که خداوند هیچ دلیلی درباره آن نازل نکرده است؟ ما تعبدون من دونه الا اسمآء سمیتموهآ انتم وءابآؤکم مآ انزل الله بها من سلطـن. . این معبودهایی که غیر از خدا می‌پرستید، چیزی جز اسمهایی (بی مسما) که شما و پدرانتان آنها را خدا نامیده‌اید، نیست خداوند هیچ دلیلی بر آن نازل نکرده حکم تنها از آن خداست فرمان داده که غیر از او را نپرستید! این است آیین پابرجا ولی بیشتر مردم نمی‌دانند ۲ - استدلال یوسفیوسف علیه‌السّلام در رد پرستش آلهه و اثبات توحید عبادی استدلال میکند. ۴- " ما تعبدون من دونه الا اسماء سمیتموها انتم و آباؤکم ما انزل الله بها من سلطان ان الحکم الا لله امر الا تعبدوا الا ایاه... " یوسف علیه‌السّلام نخست خطاب را به دو رفیق زندانیش اختصاص داد و سپس عمومیش کرد، چون حکمی که در آن خطابست اختصاص به آن دو نداشته، بلکه همه بت پرستان با آن دو نفر شرکت داشته‌اند. و تعبیر" ما تعبدون الا اسماء" کنایه از این است که مسمیاتی در وراء این اسماء وجود ندارد، و در نتیجه عبادت ایشان در مقابل اسمایی از قبیل اله آسمان و اله زمین و اله دریا و اله خشکی و اله پدر و اله مادر و اله فرزند و نظایر آن صورت می‌گیرد. و این معنا (که در ورای این اسماء مسمیاتی وجود ندارد) را با جمله" انتم و آباؤکم" تاکید نمود، چه از این جمله حصر استفاده می‌شود، و معنایش این است که این اسامی را غیر خود شما کسی وضع نکرده، تنها شما و پدرانتان آنها را وضع نموده‌اید. آن گاه برای بار دوم این معنا را با جمله" ما انزل الله بها من سلطان" تاکید کرد، چون" سلطان" به معنای برهان است چون برهان بر عقول سلطنت دارد، و معنای جمله این است که: خداوند در باره این اسماء و این نامگذاریها برهانی نفرستاده که دلالت کند بر اینکه در ما ورای آنها مسمیاتی وجود دارد، تا در نتیجه الوهیت را برای آنها ثابت نموده عبادت شما و آنها را تصحیح نماید. ۵ - ویعبدون من دون الله ما لم ینزل به سلطـنا. . آنها غیر از خداوند، چیزهایی را می‌پرستند که او هیچ گونه دلیلی بر آن نازل نکرده است، و چیزهایی را که علم و آگاهی به آن ندارند! و برای ستمگران ، یاور و راهنمایی نیست ۶- ام انزلنا علیهم سلطـنا. . آیا ما دلیل محکمی بر آنان فرستادیم که از شرکشان سخن می‌گوید (و آن را موجه می‌شمارد)؟ "ام" در اینجا برای استفهام است، و استفهام جنبه انکاری و توبیخ را دارد یعنی پیروی از این راه و رسم یا باید به خاطر ندای فطرت باشد، یا حکم عقل ، یا فرمان خدا، اما وجدان و فطرت آنها که در شدائد و سختیها آشکار می‌شود فریاد توحید می‌کشد، عقل نیز می‌گوید باید به سراغ کسی رفت که" واهب النعم" است. باقی می‌ماند حکم خدا که در این آیه مورد نفی قرار گرفته که ما هرگز چنین دستوری به آنها نداده‌ایم، بنا بر این آنها در این اعتقاد خود به هیچ اصل قابل قبولی متکی نیستند. "سلطان" به معنی چیزی است که مایه سلطه و پیروزی می‌گردد و در اینجا به معنی دلیل محکم و قانع کننده است. تعبیر به" یتکلم" (سخن می‌گوید) یک نوع تعبیر مجازی است که به هنگام روشن بودن یک دلیل تعبیر می‌کنیم: " این دلیلی است گویا که با انسان حرف می‌زند". بعضی از مفسران احتمال داده‌اند که" سلطان" در اینجا به معنی فرشته‌ای است صاحب قدرت که در این صورت تکلم به معنی حقیقی خواهد بود، یعنی ما فرشته‌ای که پیام آور شرک باشد برای آنها نفرستادیم تا با آنها در این زمینه سخن گوید. ولی این تفسیر روشنتر است. ۷- ان هی الا اسماء سمیتموها انتم وءاباؤکم ما انزل الله بها من سلطـن ان یتبعون الا الظن وما تهوی الانفس ولقد جاءهم من ربهم الهدی. اینها فقط نامهایی است که شما و پدرانتان بر آنها گذاشته‌اید (نامهایی بی محتوا و اسمهایی بی مسمی)، و هرگز خداوند دلیل و حجتی بر آن نازل نکرده آنان فقط از گمانهای بی اساس و هوای نفس پیروی می‌کنند در حالی که هدایت از سوی پروردگارشان برای آنها آمده است! ۳ - پانویس۴ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۶، ص۲۴۲، برگرفته از مقاله «منشأ برهان». |